Arximed qonuni va uning qo‘llanilishi Shuning uchun yuqoriga itaruvchi kuchga Arximed kuchi deyiladi. Qonun
ta’rifi quyidagicha:
Suyuqlik yoki gazga to‘la botirilgan jism o‘z hajmi qadar suyuqlik yoki gazni siqib chiqaradi. Jismga pastdan yuqoriga yo‘nalgan va siqib chiqarilgan suyuqlik yoki gaz og‘irligiga teng kuch ta’sir etadi. Bunga
ko‘ra Arximed kuchi quyidagiga teng bo‘ladi:
F A =ρ s · V jism · g ρ s – suyuqlik yoki gaz zichligi, V jism – jism hajmi, g= 9,81 . Arximed kuchining paydo bo‘lish sababini gidrostatik bosim orqali
tushun tirish mumkin.
41-rasm.
Soddalik uchun suyuqlikka botirilgan jismni kub
shaklida deb qaraylik (41-rasm). Jismning ostki va
ustki qismlari turli chuqurlikda bo‘lganligidan, ularga
ta’sir etuvchi gidrostatik bosimlar ham turlicha bo‘ladi.
Chizmadan ko‘rinadiki, h 2
> h 1
. Shu sababli bosimlar
farqi yuqoriga yo‘nalgan p = p 2
− p 1
= ρ
s
g (h 2
− h 1
). Jism
yuzasi S ni hisobga olsak, F A
= pS = ρ
s
V j
· g chiqadi.
Shunday qilib jismlarning suzish shartlarini topish
mumkin.
1. Agar Arximed kuchi jism og‘irligidan katta bo‘lsa, jism suyuqlikda
qisman botgan holda suzib yuradi.
2. Agar Arximed kuchi jism og‘irligiga teng bo‘lsa, jism suyuqlik
ichidagi istalgan joyda muallaq holda qo ladi.
3. Agar Arximed kuchi jism og‘irligidan kichik bo‘lsa, jism suyuqlikda
cho‘kadi.
Arximed kuchi gazlarda, ya’ni havoda ham namoyon bo‘ladi. Bunda
Arximed kuchi formulasidagi ρ
s
o‘rniga ρ
havo
qo‘yiladi. Havo sharlari,
aerostat, diri
jabl deb ataluvchi uchuvchi jismlar Arximed kuchi tufayli
havoga ko‘tariladi (42-rasm). Bu shar larning ichi havodan yengil bo‘lgan
gaz lar – vodorod yoki geliy gazlari bilan to‘ldiriladi. Normal bosimda
1 m
3
vodorodning og‘irligi 0,9 N, geliyniki 1,8 N, havoning og‘irligi esa
13 N keladi. Demak, 1,3 m
3
geliy qamalgan havo shariga havo tomonidan
