Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Foydali ish (A
f
)ning umumiy ish (A
u
)ga nisbati bilan o‘lchanadigan 
kattalik mexanizmning foydali ish koeffi tsienti deyiladi:
η – foydali ish koeffi tsienti (qisqacha FIK).
Ko‘pincha FIK foizlarda ifodalanadi:
· 100%.
Har qanday mexanizmning FIK 100% dan kam bo‘ladi (3-jadvalga 
qarang).
3-jadval
Ko‘char yoki ko‘chmas blok
94–98%
Qo‘lda aylantiriladigan lebyodka
80%
Vintli domkrat
30–40%
Richag-vintli domkrat
95–97%
Mexanikaning oltin qoidasi. Mexanizmning foydali ish koeffi tsiyenti

---

III bob. Jismlarning muvozanati. Oddiy mexanizmlar
96
96
FIKni oshirish uchun mexanizmning og‘irligi, undagi ishqalanishlarni 
kamaytirishga harakat qilinadi. Konstruksiyalari takomil lashtiriladi.
Amaliy topshiriq
73-rasm.
P
F
Ilmoqli taxtachani olib, uni di-
namometrga osib, og‘irligi 
F
og‘ir
ni o‘lchang. Taxtacha osilgan dina-
mometrni sekin yuqoriga ko‘tarib ko‘ring. 
Stol yoki uzun chizg‘ich yordamida qiya 
tekislik hosil qiling. Taxtachani chiz g‘ich 
ustida tekis harakatlantirib, dinamometr 
ko‘rsatishini yozib oling (73-rasm). Qiya 
te kislik balandligi h ni va uzunligi s ni 
o‘lchab oling. Olin gan ma’lumot lardan foyda lanib, qiya tekislikning FIK ni 
‘
· 100% formu ladan hisob lang.
1. Mexanikaning oltin qoidasini chig‘iriq misolida isbotlang.
2. Oddiy mexanizmlar nima uchun ishdan yutuq bermaydi?
3. Qiya tekislik uzunligi oshirilsa, uning FIK qanday o‘zgaradi?
8-mashq
1. Richagning uzun yelkasi 6 m, qisqa yelkasi 2 m ga teng. Uzun 
yelkasiga 10 
N kuch ta’sir ettirilsa, qisqa tomoni uchi bilan qanday 
og‘irlikdagi yukni ko‘tarish mumkin? (Javobi: 30 N).
2. Bola qo‘zg‘almas blokda yukni yuqoriga chiqarmoqda. Bolaning 
massasi 50 kg bo‘lsa, u blok yordamida qanday maksimal og‘irlikdagi 
yukni ko‘tarishi mumkin? g ≈ 10
(Javobi: 500 N). Javobingizni asoslang.
3. Qiya tekislikdan yukni balandlikka ko‘tarishda 20 J ish bajarildi. 
Bunda f.i.k. 80% bo‘lgan mexanizmdan foydalanildi. Foydali ishni toping 
(Javobi: 16 J).
4. Jismning bo‘yi 6 sm, eni 8 sm bo‘lib, to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida. 
Uning massa markazi ixtiyoriy uchidan hisoblansa, necha santimetr 
uzoqlikda bo‘ladi? Javobingizni chizmada tekshirib ko‘ring.

---

97
5
*
. Quduqdan chelakda suv tortilmoqda. Chelak hajmi 10 l. Arqon 
o‘raladigan baraban radiusi 10 sm, dastak tirsagi 50 sm ga teng. Suv 
chiqarish uchun tirsakka qanday kuch bilan ta’sir etish lozim? g ≈ 10
(Javobi: 20 N).
6. Jism qiya tekislikdan 15 N kuch ta’sirida ko‘tarildi. Jism og‘irligi 
16 N, qiya tekislik balandligi 5 m, uzunligi 6,4 m. Qiya tekislikning FIK 
ni toping (Javobi: 83,3%).