Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

III bob. Jismlarning muvozanati. Oddiy mexanizmlar
94
94
Shunga o‘xshash yo‘llar bilan boshqa oddiy me xanizmlar ham ishdan 
yutuq bermasligini isbotlash mumkin.
Masala yechish namunasi
100 kg yukni 10 m balandlikka ko‘tarish kerak bo‘l 
ganda qiya 
tekislikdan foydalaniladi. Tortuvchi kuch 245 N bo‘lsa, uzunligi necha metr 
bo‘lgan qiya tekislikda bu ishni amalga oshirish mumkin?
B e r i l g a n :
F o r m u l a s i :
Y e c h i l i s h i :
m = 100 kg
h = 10 m
F
1
= 245 N
g = 9,81 
F
1
· s = F
2
· h,
bundan
F
2
= mg.
F
2
= 100 kg · 9,8
=980 N.
· 10 m = 4 · 10 m = 40 m.
Topish kerak
s = ?
Javobi: s = 40 m.
Amaliy topshiriq
1. 
Chig‘iriqda bajarilgan ishlarning ham tengligini isbotlashga 
urinib ko‘ring.
2. Ishlar tengligi qonunini gidravlik pressda ham qo‘llanilishini 
isbot lang.
1. Ponani to‘nkaga qoqishda ham ish bajariladimi?
2. Masofadan yutuq beradigan blok chizmasini chiza olasizmi?
3. Yo‘ldan yutish uchun ko‘char blokdan qanday foydalanish kerak?

---

95
32-MAVZU
MEXANIKANING OLTIN QOIDASI. 
MEXANIZMNING FOYDALI ISH KOEFFITSIYENTI
Yuqorida Siz oddiy mexanizmlarning ishdan yutuq bermasligi bilan 
tanishdingiz. Buni kengroq ma’noda qaralsa, «har qanday mexanik 
mexanizm kuchdan necha marta yutuq bersa, yo‘ldan shuncha marta 
yutqazadi» degan xulosaga kelinadi. Bunga «mexanikaning oltin qoidasi» 
deyiladi.
Oldingi mavzuda biror yukni ma’lum balandlikka ko‘tarishda mexa-
nizmlarning og‘irligini, ulardagi ishqalanishlarni hisobga olmadik. Bularni 
hisobga olinsa, m massali yukni h balandlikka ko‘tarishda A
f
= mgh ishga 
nisbatan ancha ko‘p ish (A
u
) bajarish zarurligi kelib chiqadi. A
f
ish foydali 
ish deb ataladi. A
u
– umumiy bajarilgan ish deb atalib, A
u
= A
f
+ A
q
dan 
tashkil topadi. A
q
– ishqalanishlarni yengish, mexanizmning o‘zini ham 
ko‘tarish va h.k. larni bajarish bilan bog‘liq qo‘shimcha ishlar.