Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

III bobni yakunlash bo‘yicha nazorat savollari

---

99
14. Bir jinsli materialdan qirqib olingan jism rasmlarda ko‘rsatil ganidek osib 
qo‘yildi. Ulardan qaysi biri shu holatda qoladi?
A 
B 
C 
D
15. Bukilmaydigan metalldan tay yor langan bir jinsli sterjen rasmda ko‘rsa tilgan 
shaklda. Uning massa markazi qaysi joyi da bo‘lishi mum kin?
L
K
M
A) K nuqtada; 
B) L nuqtada; 
C) M nuqtada; 
D) K–L orasida.
YAKUNIY SUHBAT
Bunda Siz III bobda o‘rganilgan asosiy fi zik tushunchalar, qoidalar va 
qonunlarning qisqacha mazmuni bilan tanishasiz.
Massa 
markazi
Jismning barcha massasi to‘plangandek bo‘lgan va shu nuqtadan osib 
qo‘yilganda farqsiz muvozanatda qoladigan nuqta. Bir jinsli jismlarning 
(m. shar, sfera, doira va h.k.) massa markazlari ularning geometrik 
markazlari bilan ustma-ust tushadi.
Muvozanat 
turlari
Jismni muvozanat holatidan chetga chiqarilganda: a) uni dastlabki 
vaziyatiga qaytaruvchi kuch hosil bo‘ladigan muvozanat turg‘un 
muvozanat; b) yanada uzoqlashtiradigan kuch hosil bo‘ladigan 
muvozanatga turg‘unmas muvozanat; d) hech qanday kuch hosil 
bo‘lmasa farqsiz muvozanat deyiladi.
Kuch mo-
menti
M=F · l formula bilan aniqlanuvchi fi zik kattalik. F – kuch; l – kuch 
yelkasi bo‘lib, aylanish o‘qidan kuch qo‘yilgan nuqtagacha bo‘lgan eng 
qisqa masofa.
Yakuniy suhbat

---

100
100
Yakuniy suhbat
Richag
Qo‘zg‘almas tayanch atrofi da aylana oladigan qattiq jism.
Richagning muvozanat sharti 
F
1
· l
1
=F
2
· l
2
Arxi 
med tomoni 
dan to-
pil 
gan. Richagdan og‘ir yuklar 
ni 
ko‘tarishda kuchdan yutish uchun foy-
da laniladi. 
Oddiy 
mexanizmlar 
(blok, qiya 
tekislik, 
vint, pona, 
chig‘iriq)
Kuch yo‘nalishini o‘zgartirish, kuchdan yutish uchun foydalanila digan 
mexanik mexanizmlar.
Blok – qirrasi ariqchali g‘ildi rak bo‘lib, undan ip o‘tkazilgan. Ko‘char 
va ko‘chmas holatda ishlaydi. Ko‘char blok 
faqat kuch yo‘nalishini o‘zgartirib beradi.
Ko‘char blok kuchdan 2 marta yutuq 
beradi. Ko‘char va ko‘ch 
mas bloklar 
dan 
tashkil topgan tizimga polispast deyiladi. 
Qiya tekislikda yuk 
ni ko‘ta 
rishda ta’ 
sir 
etuvchi F kuch F = mg bilan aniqlanadi. 
Vintlar ham kuchdan yutuq berganligidan 
«domkrat» sifatida ishlatiladi. Pona uch-
burchak shaklida bo‘lib, katta ko‘n-
dalang kesim yuzali qis 
mi 
ga F kuch 
ta’sir ettirilganda, un 
dan F
1
kuchlarni 
olish mumkin. Chi 
g‘i 
riqda kuchdan yutuq olish 
marta bo‘ladi. 
R 
– 
chig‘iriq baraba 
nini aylan 
tiruvchi dastak tirsa 
gining uzunligi; 
r – arqon o‘raluv chi ba raban radiusi. Bir nechta chig‘iriqdan iborat tizim 
lebyodka deyiladi.
Mexanika-
ning oltin 
qoidasi
Har qanday mexanik mexanizm kuchdan necha marta yutuq bersa, 
yo‘ldan shuncha marta yutqazadi. Hech qanday mexanizm ishdan yutuq 
bermaydi.
Mexa nizm-
lar ning 
foydali ish 
koeffi t sienti
Foydali ish (A
f
) ning umumiy ish (A
u
)ga nisbati bilan o‘lchanadigan 
kattalik mexanizmning foydali ish koeffi 
tsienti (FIK) deyiladi. 
· 100%. Har qanday mexanizmning FIK 100% dan kichik.

---