Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Ichki yonuv dvigatellari. Bug‘ turbinasi
tasida yoqi 
ladi. Natijada bosimi 3–6 MPa, tempera 
turasi 1600–2200°C 
bo‘lgan qizigan gaz hosil bo‘ladi. Gaz bosimi porshenni pastga siljitadi. 
Por shen harakati tirsakli valni aylantiradi.
IV takt. Chiqarish. 2 klapan ochiladi. 1 klapan yopiq. Porshen yuqoriga 
hara 
katlanadi. Yonish mahsulotlari ochiq kla 
pandan atmosferaga chiqib 
ketadi.
Bir silindrli dvigatelda foydali ish faqat III taktda bajariladi. To‘rt 
silindrli dvigatelda esa porshenlar shunday joylashtiriladiki, har bir taktda 
bittadan porshen ish yo‘lini o‘tadi. Natijada tirsakli val 4 marta tez foydali 
energiya oladi.
89-rasm.
1897-yilda nemis muhandisi R. Dizel ichki yonuv dvigateli ning 
yangi turini ixtiro qildi. Bunda yonuvchi aralashma siqil masdan, 
balki quruq havoning o‘zi siqiladi. Siqilish jarayonida havo 
tempe raturasi shunchalik ko‘tariladiki, unga berilgan yonilg‘i o‘z-o‘zidan 
alangalanib ketadi. Shunga ko‘ra unga elektr uchquni hosil qiluvchi 
qurilma ham, yonilg‘i aralash masini tayyorlaydigan karburator ham kerak 
bo‘l 
maydi. Yangi dvigatelning nomini dizel deb ataldi. Dizel 
dvigatellarining FIK 31–44% ni tashkil etadi. Karburatorli dvigatellarda, 
odatda, 25–30% bo‘ladi.
Bug‘ turbinasi. Bug‘ turbinasida katta bosimga va yuqori tempe-
raturaga ega bo‘lgan bug‘ maxsus trubalar orqali kuraklarga beriladi. 

---

IV bob. Issiqlik hodisalari
122
122
Kuraklar esa katta tezlikka ega bo‘lgan 
bug‘ ta’sirida g‘ildirakni aylantiradi (90-
rasm). Turbina ichida bug‘ kengayib soviydi. 
Kirish trubasi ingichka bo‘lib, chiqish trubasi 
keng bo‘ladi. Turbina faqat bir yo‘nalishda 
aylana oladi. Tezligini ham keng miqyosda 
o‘zgartirib bo‘lmaydi. Shunga ko‘ra uni 
transportda qo‘llanilmaydi. Uni asosan 
elektr toki ishlab chiqadigan generatorlarni 
aylantirishda foyda laniladi.
1. Ichki yonuv dvigateli silindridagi gazning energiyasi so‘rish tak 
tining 
oxirida katta bo‘ladimi yoki siqish taktining oxiridami?
2. Bug‘ turbinalaridan biriga bug‘ 480°C temperaturada keladi, boshqasiga 
560°C temperaturada keladi. Agar ishlab bo‘lgan bug‘ har ikkala holda bir 
xil temperaturaga ega bo‘lsa, turbinalardan qaysi birining f.i.k. katta?
3. Ichki yonuv dvigatelida qaysi taktning qanday momentida gazning ichki 
energiyasi eng katta bo‘ladi?
•
Dunyoda eng kichik bug‘ mashinani Gelzenkirxen shahrilik 
(Germa niya) 33 yoshli ixtirochi Detli Abraham yasagan. Misdan 
ishlangan bu mitti mashinaning uzunligi atigi 14 millimetr, bo‘yi 12 milli-
metrni tashkil etadi.