I bob. Modda tuzilishi haqida dastlabki ma’lumotlar 22
22
8-rasm.
Qattiq jismlarda ham diffuziya hodisasi
kuza tiladi.
Shunday tajriba o‘tkazishgan. Juda
yaxshi silliqlangan qo‘rg‘oshin va oltindan
yasalgan ikkita plastinani olib, bir-birining
ustiga qo‘ yishgan. Ular ustidan yuk bostirib,
xona tem peraturasida 4–5 yil qoldirishgan.
Shundan so‘ng ularni olib qaralsa, plas-
tinalar bir-biriga taxminan 1 mm kirishib ketganligi kuzatilgan.
Misr piramidalari yo‘nilgan tosh lardan taxlab quril gan. Lekin bu toshlar
tutashgan joylaridan yomg‘ir ich karisiga o‘tmaydi. Chunki ming yillab bir-
biriga yuk ostida tegib tur ganligidan tegish qatlamlari o‘zaro diffu ziyalanib ketgan.
Demak, diffuziya hodisasi gazlar
da tezroq, suyuqliklarda sekinroq,
qattiq jismlarda juda sekin boradi.
Diffuziyaning borish tezligi temperaturaga ham bog‘liq. Temperatura ortishi bilan diffuziya tezlashadi. Diffuziya hodisasi tabiatda muhim rol o‘y
naydi. Masalan, diffuziya
tufayli havoga sanoat
dan chiqqan zaharli gazlar tarqalib ketadi. Nafas
chiqarilganda chiqqan karbonat angidrid gazi ham burun atrofi da to‘planib
qolmaydi. Sabzavotlarni tuzlash ham diffuziya hodisasiga asoslangan
(8-rasm). Diffuziya inson va hayvonlar hayotida katta ahamiyatga ega.
Masalan, havodagi kislorod diffuziya tufayli inson terisi orqali organizmga
kiradi. Diffuziya tufayli oziqlantiruvchi moddalar hayvonlar ichagidan
qonga o‘tadi.
Amaliy topshiriq 1. Stakanga suv quying va unga sekin eriydigan qand bo‘lagini
tashlang. Suvni aralashtirmay uni asta-sekin tatib ko‘ring. Vaqt o‘tishi
bilan uning shirinligi o‘zgarishini aniqlang.
2. Piyolaga issiq choy quyib, unga choy qoshiqda shakar solib aralash-
tiring. Asta-sekin oz-ozdan yana shakar solib, choyda erishini kuzating.
Shakarning ma’lum miqdoridan so‘ng solingan shakar erimay qoladi.
Sababi haqida o‘ylab ko‘ring.
23
1. Diffuziya hodisasining sababi nimada? 2. Nima sababdan temperatura ortishi bilan diffuziyaning borishi tezlashadi? 3. Gazlar, suyuqliklar va qattiq jismlarda kuzatiladigan diffuziya hodisasiga misollar keltiring. 4. O‘zaro aralashmaydigan suyuqliklarni bilasizmi?
