F 1 · s = F 2 · h. 71-rasm.
72-rasm.
Bundan yukni qaysi yo‘l bilan yuqoriga
olib chiqmaylik, bajarilgan ishlar teng bo‘lishi
kelib chiqadi. Demak, qiya tekislik ishdan yutuq bermaydi. Balki richag ishdan yutuq
berar? 71-rasmdan ko‘rinadiki, richagning
kichik yelkasiga qo‘yilgan yukni s 2
masofaga
siljitish uchun katta yelkaga qo‘yilgan F 1
kuch
s 1
masofani o‘tishi kerak. Demak, richagda
ham kuchdan olinadigan yutuq masofadan yutqazish evaziga bo‘lar ekan.
Bu holda
bo‘ladi (71-rasm). Bajarilgan ish uchun F 1
s 1
= F 2
s 2
yoki
A 1
= A 2
. Richag ham boshqa mexanizm kabi ishdan yutuq bermaydi. Richag qonunini kashf etgandan so‘ng juda ruhlanib ketgan Arximed
«Menga tayanch nuqtasini bering, men Yerni ko‘taraman» deb aytganligi
haqida afsona bor. Nazariy jihatdan olganda juda
uzun yelkali richag bilan Yer og‘irligiga teng kuch
hosil qilish mumkin. Lekin richagning kichik yelkali
uchi Yerni 1 sm ga ko‘ targanda, katta yelkali uchi
kosmosda shunday katta aylana yoyini o‘tishi kerakki,
buning uchun Arximed 1
m/s tezlik bilan yursa,
million yil kerak bo‘lar edi!
Xuddi shunday yo‘l bilan ko‘char blok ham
ishdan yutuq bermasligini isbotlash mumkin. Bunda
yukni h balandlikka ko‘tarish uchun blokdan o‘tgan
arqon uchini 2h masofaga ko‘
tarish zarur bo‘ladi
(72-rasm). Ko‘char blokda kuchdan 2 marta yutuq
olinsa-da, ma sofadan 2 marta yutqiziladi. Natijada
ko‘char blok ham ishdan yutuq bermaydi.
Mexanizmlardan foydalanishda ishlarning tengligi 70-rasm.
