Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

29-MAVZU
KUCH MOMENTI. RICHAG VA UNING 
MUVOZANAT SHARTI
59-rasm.
2
Quyidagicha tajriba o‘tkazib ko‘raylik. G‘ildirakni 
olib, undan qo‘zg‘almas o‘q o‘tkazaylik. G‘ildirak o‘qiga F 
kuchni 59-rasmda ko‘rsatilganidek ta’sir ettiraylik. G‘ildirak 
harakat qilmaydi. Endi shu kuchni 2 nuqtaga qo‘yaylik. 
G‘ildirak harakatga keladi. F kuchni aylanish o‘qidan yanada 
uzoqroqqa qo‘ysak, g‘ildirak shunchalik tez aylanadi.
Demak, aylanish o‘qiga ega bo‘lgan jismlarning harakati, faqat 
unga qo‘yilgan kuch kattaligiga bog‘liq bo‘lmasdan, balki 
kuchni aylanish o‘qidan qancha uzoqlikka qo‘yil ganligiga ham 
bog‘liq bo‘lar ekan.
Aylanish o‘qidan kuch qo‘yilgan nuqtagacha bo‘lgan eng qisqa 
masofa kuch yelkasi deb ataladi. Bunda kuch yo‘nalishi bilan yelka 
o‘zaro tik yo‘nalgan deb qaraladi.
Aylanish o‘qiga ega bo‘lgan jismlarda harakat qo‘yilgan F kuchga 
hamda yelka l ga bog‘liq bo‘lganligidan kuch momenti deb ataluvchi fi zik 
kattalikni kiritamiz,
M = F · l.
60-rasm.
Uning birligi M = 1N · m. Siz kundalik turmushda og‘ir toshni yoki 
yukni joyidan siljitishda uning tagiga lom tiqib ko‘ta rishganini ko‘rgansiz 
(60-rasm). Bunda lom uchiga F
1
kuch bilan ta’sir etib, ikkinchi uchidan 
F
2
kuch olinadi. F
2
kuch F
1
dan bir 
necha barobar katta bo‘ladi. Demak, 
bu qu rilmada kuch dan yutish mumkin 
ekan. Qo‘zg‘al mas ta yanch atrofi da 
aylana oladigan qattiq jismga richag 
deyiladi. 60-rasmda richagning ayla-
nishi O nuqta atrofi da bo‘ ladi.
Kuch momenti. Richag va uning muvozanat sharti

---