Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

Tuyamo‘yin gidrouzeli
Amudaryoning Tuyamo‘yin siqilishida joylashgan 
(1.4, 1.5 –rasmlar).
Gidrouzel tarkibiga daryo o‘zanida yuvish usuli (namыvnaya) bilan qurilgan 
gruntli va suv tashlama to‘g‘on, GES, chap va o‘ng qirg‘oq suv oluvchi inshootlar- 
tartibga soluvchi inshootlar (golovnыe regulyatorы), kema qatnaydigan shlyuz, 
baliqlarni o‘tkazuvchi inshootlar, chap va o‘ng qirg‘oq kanallarining suv 
tindirgichlari, yuqori va pastki beflar oqimini yo‘naltiruvchi dambalar kiradi. 
Gidrouzel suvni normal dimlash (NDS) sathi 130 m gacha dimlaydi, natijada 
dimlangan suv daryo o‘zanida suv ombori hosil qilgan, u esa o‘z navbatida Kaparas 
va Sultonsanjar quyilma suv omborlarini suv bilan to‘ldiradi.
Sultonsanjar suv omborini to‘ldirish uchun gidrouzeldan sharqga qarab 2,5 km 
masofada 500 m
3
/s suvni o‘tkazadigan inshoot, xuddi shunday suv sarfi bilan suv 
omboridan suv qo‘yuvchi inshoot suv omborining janub tomonidan o‘rab turgan 
tuproqli to‘g‘on tanasida qurilgan. Suv qo‘yuvchi inshootdan Amudaryogacha 20 
km uzunlikda suv olib keluvchi kanal qurilgan, uning Tuyamo‘yin kanali bilan 
kesishgan joyida esa gidrouzeldan Amudaryo suvini yoki Sultansanjar suv 

---

43 
qo‘yuvchi inshootidan tindirilgan suvni uzatadigan, yoki Tuyamo‘yin kanaliga 
berilayotgan 
suvning 
loyqaligini 
kamaytirish 
uchun 
tindirilgan 
suvni 
aralashtiradigan inshootlar qurilgan
To‘g‘on uzunligi bo‘yicha harorat-cho‘kish choklari bilan 33 seksiya va 2 
qirg‘oq ustuniga bo‘lingan. To‘g‘on seksiyalari ichi bo‘sh (kovak), kengligi – 25 m. 
dan. Chap qirg‘oq ustuniga uzunligi 165 m., balandligi – 28,5 m., tepa qiyaligi – 
3,0, pastki qiyaligi – 2,5 bo‘lgan gruntli to‘g‘on kelib tutashgan. Bu to‘g‘onning 
yuqori qiyaligi 30 sm. qalinlikdagi temir-betonli plitalar bilan mustahkamlangan.
To‘g‘on seksiyalari ichida asosiga birinchi qatori 30 m chuqurlikda, ikkinchisi 
20 m chuqurlikda bo‘lgan ikki qator skvajinalardan iborat chuqur drenaj qilingan. 
Qirg‘oq qiyaliklari drenaji shtolnya qilinib 810 m. belgida, uzunligi 360 m., 
chuqurligi 30 m qilib o‘rnatilg
Bundan tashqari to‘g‘onli uzel tarkibiga to‘g‘on oldi turiga mansub GES binosi 
ham kiradi. GES binosi bosimini o‘zida ko‘tarmaydi. GESning belgilangan quvvati 
– 100 ming kVt (4 agregat 25 ming kVt. dan). Hisobiy sarfi 136 m
3
/s bo‘lgan suv 
GESga to‘g‘onni 13 va 14 seksiyalarida joylashgan, diametri 4 m.li ikki quvur orqali 
uzatiladi. GESning maksimal napori- 95 m., yillik elektr energiyasi ishlab 
chiqarilishi (faqat yozda) – 503 mln. kVt soat.