Mexanizatsiyalash muhandislari instituti
Sug‘orish tizimlarini avtomatlashtirish vazifalari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2.Sug‘orish tizimlarini avtomatlashtirish vazifalari
Har bir nazoratchi xodim bir necha yaqin joylashtirilgan inshoatlarga xizmat ko‘rsatadi. To‘siqlarning holati odatda qo‘l yordamida harakatga keltiriluvchi ko‘tarma mexanizimlar yordamida boshqariladi, suv sathi va sarfining o‘zgarishlari o‘rnatilgan asboblar yoki reykalar bilan tekshiriladi. Ma’sul gidrouzellar, inshoatlar va ekspluatatsiya qilinayotgan bo‘limlar bilan dispetcher telefon aloqasi orqali bog‘lanadi. Agar dispetcher xizmatida telefon aloqasidan boshqa texnik vositalar bo‘lmasa, suv tarqatish jarayonini nazorat qilishda hisobot quyidagicha tayyorlanadi: har kuni ertalab bo‘lim gidrotexnigi foydalanilayotgan bo‘lim bo‘yicha suv chiqarish inshoatlaridagi suv tarqatish balansini tuzadi, olingan sutkalar uchun nazoratchi xodimlarning bergan ma’lumotlari asosida bajariladi (o‘lchovlar asosan ikki marta-ertalab va kechqurun olinadi). O’lchovlar oraligidagi vaqt davomida sarfni o‘zgarmas deb qabul qiladilar. Foydalanuvchi bo‘lim va yirik uzellarning suv tarqatish balanslari tizim dispetcheriga uzatiladi. Bu yerda olingan ma’lumotlar asosida o‘tgan sutka davomida butun tizimdagi umumiy suv tarqatish balansi tuziladi, suvdan foydalanish rejasi bilan solishtiriladi va kerak bo‘lgan xollarda ma’lum o‘zgartirishlar kiritilishi mumkin. Dispetcherlashtirishning bunday shakli xizmat ko‘rsatishning faqat ma’lum qisminigina hal qilishi mumkin, negaki boshqariluvchi va nazorat qilinuvchi ob’ektlar bilan bevosita aloqa urnatmasdan turib ulardagi haqiqiy holat haqida yetarli ma’lumotga ega bo‘lishi qiyin. O’lchov tizimi natijalari, telefon aloqasi orqali 63 dispetcherdan olingan farmoishlarning bajarilishi haqidagi ma’lumotlar dispetcher punktiga katta kechikishlar bilan yetib keladi. Ko‘p hollarda ularni tekshirish imkoniyati bo‘lmaydi va operativ boshqaruv uchun qo‘llash mumkin emasligi ko‘rinadi. Maxsus boshqaruv va nazorat texnik vositalari bo‘lmagan holda xo‘jaliklararo xizmat ko‘rsatish bo‘limi unga qo‘yilgan vazifalarni to‘liq bajara olmaydi, buning natijasida suv tarqatish va uzatish jarayonlarida quyidagi kamchiliklar kelib chiqadi: - quyi tarafda joylashgan iste’molchilar hisobiga yuqoridagi istemolchilarning ko‘proq suvdan foydalanishi; - sug‘orish me’yorlariga rioya qilmaslik oqibatida qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorligini kamayib ketishi va yerlarning meliorativ holatining yomonlashishi (botqoqlanishi, sho‘rlanishi); - suvning oqib kelishi va uning sarfi haqida operativ ma’lumotlarni yo‘qligi sababli reja aosida suv tarqatish bo‘yicha to‘liq nazorat ta’minlanmaydi va sug‘orish me’yorlariga o‘z-o‘zidan rioya qilinmaydi; - gidrotexnik inshoatlar va uskunalarni texnik ekspluatatsiya tartiblari va qoidalari buziladi va bu avariya holatiga olib keladi; - tizimni ish tartibini qayta o‘zgartirish davrlariga suv iste’moli va suvni tortish balansining buzilishi natijasida tizimning xo‘jaliklararo qismlarining alohida bo‘linmalarida sezilarli darajada suvning chiqarib yuborilishi kuzatiladi; - kichik ish unumdorligiga ega bo‘lgan qo‘l mehnati keng qo‘llanadi. Operativ xizmatning texnik ta’minotini o‘zgartirmasdan xizmatchi – xodimlarni sonini kupaytirish bilan yuqorida ko‘rsatilgan kamchiliklarni yo‘qotish mumkin emas. Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish natijasidagina yuqori texnik iktisodiy samaradorlikka erishish mumkin. Shunday qilib asosiy masalalardan biri sug‘orish tizimidagi xo‘jaliklararo tarmog‘ining operativ xizmat bo‘limidan foydalanishni tubdan sifat jihatdan o‘zgartirilishi hisoblanadi. Sug‘orish tizimining ichki xo‘jalik tarmog‘i eng uzun va juda ko‘p mayda gidrotexnik inshoatlarga ega bo‘lgan qismdir. Misol uchun, O’zbekiston Respublikasidagi sug‘orish kanallarining umumiy uzunligi 165,3 ming kmni tashqil etadi, ulardan 25,5 ming km – xo‘jaliklararo va 139,8 ming km ichki xo‘jalik tarmog‘i; Kollektr – drenaj tarmog‘i 106 ming km bo‘lib, shu jumladan 75 ming kmga yaqini ichki xo‘jalik tarmog‘idir. Uzbekistonning sug‘orish va drenaj tizimida 60 mingga yaqin gidrotexnik inshoatlar mavjud bo‘lib, ularning 40 mingga yaqini ichki xo‘jalik tarmog‘iga to‘g‘ri keladi. Sug‘orish tarmog‘ining umumiy f.i.k. ini hisobga olganda, suvni yo‘qotish magistral kanallardagi va xo‘jaliklararo tarqatgichlarda asosiy suv olish inshoatidan 17,5 % ga, ichki xo‘jalik qismiga esa 32,5 % gacha baholanadi. 64 Sug‘orish jarayonini avtomatlashtirish asosiy vazifalardan biri hisoblanadi, chunki bu jarayon juda murakkab va ish ko‘p talab qiladigan jarayon hisoblanib, ish unumdorligini oshirishda sug‘orish suvlarini effektiv ishlatish, suvni tejovchi texnologiyalardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Shu jumladan, kollektor – drenaj tizimini ham avtomatlashtirish muhim ahamiyatga ega, bu holda yerlarni meliorativ holatini yaxshilash, unumdorligini oshirish, ekspluatatsion harajatlarni kamaytirish imkoniyati bo‘ladi. Shunday qilib, sug‘orish tizimining asosiy vazifalariga suvni tortish jarayonlarini avtomatlashtirish, tizimdagi xo‘jaliklararo va ichki xo‘jalik tarmog‘idagi suv tarqatish va sug‘orish va kollektr – drenaj tarmog‘ini avtomatlashtirish kiradi. Sug‘orish tizimi tarkibiy qismlari va ko‘rsatilgan jarayonlarni avtomatlashtirishning asosiy prinsiplari ketma – ket tartibda ko‘rib chiqiladi. Shuni esda saqlash kerakki, tizimni avtomatlashtirish umumiy masalasini tarkibiy ravishda shartli ajratib ko‘rsatilgan. Sug‘orish tizimlarida suvni tortishdan boshlab, sug‘orish jarayoniga bo‘lgan ishlab chiqarish jarayonlarini bitta umumiy zanjirda tekshirish lozim. Bu holatni buzilishi suv resurslaridan unumli foydalanishni va sug‘oriladigan yerlarni holatini yomonlashuviga olib keladi. Shuning uchun tizimning barcha tarkibiy qismlarini kompleks avtomatlashtirish zarur bo‘ladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|