Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 22,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJI PLANLAŞDIRMA SISTEMIN IDARƏETMƏ MƏRHƏLƏSI KIMI Şəlalə MƏMMƏDOVA
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- AZƏRBAYCANDA İQTİSADİ BÖHRAN TƏDBİRLƏRİ Yusif ABAYEV
- ŞƏHƏR ƏHALİSİNİN SAYININ ENERJİ İSTEHLAKINA TƏSİRLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ:AZƏRBAYCAN NÜMUNƏSİ Rəsul RƏSULOV
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
565 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Azərbaycanda iqtisadi inkişafın müəyyən olunmuş prioritet istiqamətləri, onların həyata keçmə mexanizmləri və mütərəqqi üsullarla tədqiqatların aparılmasına ciddi ehtiyac vardır. Müasir dövrdə, kadr potensialında dünya standartlarına uyğun struktur dəyişiklərinin həyata keçirilməsi və s. mövcud problemlərin aradan qaldırılması zəruri hala çevrilmişdir. Bu baxımdan, ETKP-ın tədqiqinin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, bu sahədə əldə olunan nəticələr və irəli sürülmüş təklif və tövsiyələr, Azərbaycanın kadr potensialının yenidən qurulmasında, ölkədə işsizlik və yoxsulluq problemin həll olunmasında əhəmiyyətli hesab olunam bilər.
STRATEJI PLANLAŞDIRMA SISTEMIN IDARƏETMƏ MƏRHƏLƏSI KIMI Şəlalə MƏMMƏDOVA Sumqayıt Dövlət Universiteti rrufet1979@mail.ru AZƏRBAYCAN
Hər hansı təsəərrüfatın və ya təşkilatın fəaliyyət prosesi qarşıda duran məqsədin dəqiq müəyyən edilməsi, məqsədə nail olmaq üçün fəaliyyətin planlaşdırılması və fəaliyyəti reallaşdıran subyektlərin motivasiyası, həmçinin fəaliyyət üzərində daimi nəzarətin həyata keçirilməsi ilə müşaiyət olunur. Bu proseslərin reallaşması isə daim bu və ya digər qərarın qəbul edilməsi zərurətini yaradır. Fəaliyyətin son nəticəsi isə, əksər hallarda, mümkün variantlardan hansının qəbul edilməsindən çox asılı olur. Beləliklə, təşkilatın qarşıya qoyduğu məqsədi müəyyən etmək və ona nail olmaq üçün planlaşdırma,
fəaliyyətlərin ardıcıl yerinə yetirilməsi idarəetmə prosesində reallaşır. İdarəetmənin əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, mövcud ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilərək qoyulan məqsədə nail olunsun. Nəzərə alaq ki, “idarəetmə” anlayışı son dövrlərdə iqtisadi ədəbiyyatlarda geniş yayılan “menecment” anlayışından daha genişdir. Başqa sözlə desək, menecment konkret nəticə əldə etmək üçün sosial- iqtisadi və sosial-texniki sistemlərin idarəedilməsidir. Başqa sözlə desək, “menecment” sosial sistemlərin idarəedilməsidir.
İdarəetmənin birinci funksiyası, yəni planlaşdırma vasitəsilə təşkilatın əsas fəaliyyət məqsədi və bu məqsədə nail olmaq üçün vasitələr və səmərəli metodlar müəyyən edilir. Planlaşdırma funksiyasının əsas elementləri sırasında gələcək inkişafın mümkün variantlarının proqnozlaşdırılması və strateji planın hazırlanması da var. Planlaşdırma mərhələsində təşkilat müəyyən etməlidir ki, hansı real nəticələr əldə edə bilər, onun zəif və güclü tərəfləri hansılardır. Məhz bu mərhələdə təşkilatı əhatə edən ictimai, siyasi, sosial, ekoloji və sair mühitin real vəziyyəti nəzərə alınmalıdır. İdarəetmənin ikinci-təşkilatlanma funksiyası qarşıya qoyulan məqsədə nail olmaq üçün zəruri olan strukturun yaradılmasından ibarətdir. Bu funksiya təşkilatın normal fəaliyyəti üçün zəruri olan kadrlarla, istehsal vasitələri ilə, maliyyə və materiallarla və sair ilə təminatı nəzərdə tutur. Bu funksiya idarəetmənin birinci, yəni planlaşdırma mərhələsində nəzərdə tutulan proqnozlaşdırma və strateji plana tam uyğun olmalıdır. İdarəetmənin üçüncü-motivasiya funksiyası təşkilatın qarşıya qoyduğu məqsədə nail olması üçün kadrların fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmağı və onları daha aktiv fəaliyyətə sövq etməyi nəzərdə tutur. İdarəetmənin bu funksiyası işçilərin sosial vəziyyətinin daim diqqətdə saxlanılmasını, onların bilik və bacarıqlarının artırılması üçün səylərin göstərilməsini, hüquq və azadlıqlarına hörmət edilməsini, aktiv fəaliyyət göstərən işçilərin digərlərindən maddi və mənəvi cəhətdən fərqləndiril- məsini nəzərdə tutur. İdarəetmənin dördüncü- nəzarət funksiyası təşkilatın fəaliyyətinin səmərəliliyinə və nəticələrə necə nail olmağa nəzarət edir. Bu funksiya çərçivəsində təşkilatın rəhbərliyi ümumi fəaliyyətə müəy- yən korrektələr edir. Hətta lazım olanda əvvəlki mərhələlərdə görülməsi nəzərdə tutulan fəaliyyətlərdə müəyyən dəyişikliklər edilir. Bu funksiya çərçivəsində standartların müəyyən edilməsi, əldə edilən nəticələrin hesablanması, nəticələrin nəzərdə tutulan planla uyğunluğu və sair həyata keçirilir. Bu
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
566 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan funksiya əvvəlki üç funksiyanın bir yerdə toplanaraq qiymətləndirilməsinə və qəbul edilən qərarların qarşıya qoyulan məqsədə nə dərəcədə uyğun olmasını dəyərləndirməyə imkan verir. Beləliklə, idarəetmə bir-biri ilə üzvü şəkildə bağlı olan dörd əsas funksiyanı reallaşdıran prosesdir. Bu prosesdə idarə olunan (idarəetmənin “obyekti”) və idarə edən (idarəetmənin “subyekti”) var. İdarəetmənin subyekti idarəetməni reallaşdıran fərd (rəhbər) və ya hər hansı kollegial orqan ola bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər hansı səviyyədə idarəetmənin subyekti daha yüksək səviyyəli idarəetmənin obyekti ola bilər. Məsələn, hər hansı institutda müxtəlif şöbələr mövcuddursa və şöbənin rəhbəri öz şöbəsinin idarə edilməsində “subyektdirsə”, o, daha yüksək səviyyəli idarəetmədə, yəni institutun rəhbərliyi səviyyəsində olan idarəetmədə idarəetmənin “obyektidir”. Lakin bütün hallarda idarəetmənin subyekti idarəetmənin hər hansı səviyyəsində yuxarıda qeyd etdiyimiz funksiyalarının yerinə yetirilməsinə səlahiyyəti olan fərd və ya kollegial orqandır. Təşkilatın miqyasından asılı olaraq onun idarəedilməsinin strukturu dəyişir. Şübhəsiz ki, böyük təşkilatların idarəedilməsi ilə bir neçə nəfərdən ibarət təşkilatın idarəedilməsi strukturu eyni deyil. Məsələn, transmilli şirkətlərin idarəedilməsi çox ciddi idarəetmə strukturunun yaradılmasını tələb edir. Belə idarəetmə strukturunda əmək bölgüsü şaquli və üfiqi hissələrə bölünür. İdarəetmədə üfiqi əmək bölgüsü zamanı eyni idarəetmə funksiyası eyni səlahiyyətli subyektlər arasında bölünür. İdarəetmə sahəsində əməyin şaquli bölgüsündə isə idarəetmənin ierarxiyası qurulur. Aşağı səviyyədə olan idarəetmə subyektləri yuxarı səviyyədə olan idarəetmə subyektləri tərəfindən idarə edilir. Hər iki tip əmək bölgüsündə idarəetməyə rəhbərlik edən fərdlər və ya kollegial orqan olur. Təşkilatın yüksək idarəetmə səviyyəsində olan rəhbərlər orta və aşağı idarəetmə səyyəsində olan rəhbərlərə nisbətən say hesabı ilə xeyli azdırlar. Lakin daha yüksək səlahiyyətli olaraq daha çox məsuliyyət daşıyırlar. Onlar təşkilatın strategiyasının hazırlanmasını və bu strategiyanın həyata keçirilməsi üçün qərarların qəbulunu həyata keçirirlər. Məsələn, hər hansı bir nazirlikdə nazir, universitetlərdə rektor, hər hansı şirkətin prezidenti və sair yüksək idarəetmə səviyyəsində rəhbərliyi həyata keçirirlər. Onlar hər hansı bir müstəqil təşkilatın fəaliyyətinə tam cavabdehlik daşıyırlar. Onlar konkret təşkilat çərşivəsində qərar qəbulu prosesinə tam rəhbərlik edirlər. İdarəetmənin obyekti deyəndə ayrı-ayrı fərdlərdən və qruplardan ibarət olan və idarəetmə təsirinə məruz qalan müxtəlif strukturlu birliklər nəzərdə tutulur. Adətən hər hansı səviyyədə idarəetmə prosesində idarəetmənin “obyekti” və “subyekti” bir–birindən fərqlənir və aydındır. Lakin elə idarəetmə formaları da vardır ki, orada “obyekt” və “subyekt” fərqlənmir. Daha doğrusu, “obyektin” idarə edilməsini reallaşdıran “subyekt” elə obyekti təşkil edən fərdlərdən və ya qruplardan ibarət olur. Buna partisipativ idarəetmə deyilir. Belə idarəetmə metodunda hər bir səviyyədə reallaşan idarəetmə prosesində idarə olunanlar həm də idarə edirlər. Belə idarəetmə metodunın “vertikal idarəetmə” metodundan üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bütün səviyyələrdə “idarəetmə obyekt” kimi iştirak edən fərdlər istehsal prosesindən təcrid olunmurlar və qərar qəbulu prosesində iştirak edərək istehsalın səmərəli olmasında maraqlı şəxsə çevrilirlər. Deməli, idarəetmə prosesinin həm obyekti, həm də subyekti insanlardır. Odur ki, idarəetmənin daha səmərəli olması insanların rəftarının, psixoloji durumunun, müxtəlif şəraitdə bir-biri ilə münasibətinin və sair məsələlərin dərindən öyrənilməsini tələb edir. Digər tərəfdən, idarəetmə prosesinə cəlb edilən fərdlər ayrıca fərd kimi deyil, məhz hər hansı təşkilat, institut, təsərrüfat və sair kimi idarəetmə obyektinə çevrildiyindən bu obyektə “sistem” kimi yanaşılmalıdır. Beləliklə, hər hansı sahənin idarə edilməsindən danışanda bu sahəni sistem kimi təsəvvür etmək zəruridir. Odur ki, həcmindən və ya miqyasından asılı olmayaraq istənilən sahənin idarə edilməsində ümumi cəhətlər var. Kiçik ailədən tutmuş böyük dövlətə və ya bir neçə dövləti əhatə edən beynəlxalq birliklərə qədər bütün sistemlərdə idarəetmənin özünəməxsusluğu ilə yanaşı ümumi xüsusiyyətləri də var. Əlbəttə, sistemlər onları xarakterizə edən xüsusiyyətlərə görə müxtəlif cür təsnif oluna bilər: Sadə sistemlər. Belə sistemlərdə onların elementləri və elementlər arasındakı əlaqələr mə- lumdur və müşahidə edilə bilir. Ona görə də belə sistemlərin idarə edilməsi prosesində ele- mentlərin vəziyyətində və ya onlar arasındakı əlaqələrin mahiyyətində hər hansı dəyi- şiklikləri ölçmək nisbətən asan olur; Adi sistemlər.Belə sistemlərdə elementlər və onlar arasındakı əlaqələr sadə sistemlərdə ol- duğundan daha mürəkkəb struktura malik olur. Lakin konkret elemetlərdə baş verən dəyi- şikliklərin sistemdə hansı dəyişikliklər yaradacağını əvvəlcədən hesablamaq mümkün olur; IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
567 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Böyük sistemlər. Belə sistemlərdə həm elementlərin sayı, həm də əlaqələr daha çox olur. Elementlər bir neçə səviyyədə altsistemlərdə birləşə bilir. Böyük sistemlərdə sistemin strukturunu müxtəlif vasitələrlə, məsələn, çoxölçülü statistika vasitəsilə təsvir etmək müm- kündür; Mürəkkəb sistemlər. Belə sistemdə sistemin elementləri və onlar arasındakı əlaqələr dəyi- şəndir, sistemin strukturu mürəkkəbdir və qeyri-müəyyəndir. Belə sistemlərdə sistemdaxili proseslər qeyri-xətti xarakter daşıyır. Hər bir sistem digər sistemlərdən iki mühüm cəhətlə fərqlənir: Birincisi, sistemin yaranması ilə, ikicisi isə onun idarəedilməsi ilə. Adətən sadə hesab edilən sistemlər yaradılan sistemlər olur və onların mənşəyi bəlli olur. Sistemlər mürəkkəbləşdikcə onların mənşəyi də mürəkkəbləşir. İradəetmə nöqteyi-nəzərindən də sadə sistemlərin idarə edilməsi mürəkkəb sistemlərin idarəedil-məsindən daha asandır. Sistemlərin idarəedilməsi onların yaradılmasındakı əsas məqsədlə bağlı olur. Belə məqsədlər sistemin mövcudluğunu, inkişaf və təkmilləşməsini təmin edən məqsədlərdir və bəzən onlara ontoloji məqsədlər də deyilir. Qeyd edək ki, əksər hallarda sistemlərin “yaşaması” və ya mövcudluğu zaman keçdikcə onun elementlərinin və elementlər arasındakı əlaqələrin dəyişməsi nəticəsində baş verir. Belə hallarda, sistemin yaşaması üçün resurslar (məsələn, maddi resurslar, enerji, informasiya və sair) tələb olunur. Adətən sistem belə resursları kənardan qəbul edirsə, açıq sistem hesab edilir. Qapalı sistem- lərdə isə sistemin kənar mühitlə əlaqəsi olmadığından mübadilə idarəetmə nöqteyi-nəzərindən mövcud olmur. Belə hallarda sistem öz mövcudluğunu təmin etmək üçün daxili tarazlığını qotumağa çalışır və daxili idarəetmə həyata keçirilir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, həm açıq, həm də qapalı sistemlərdə mövcudluğun və fəaliyyətin təmin edilməsi daxili müxtəlifliyin artması ilə nəticələnir. Bunun universal ölçüsü kimi entropiya çıxış edir.
AZƏRBAYCANDA İQTİSADİ BÖHRAN TƏDBİRLƏRİ Yusif ABAYEV APDU – nin Quba filialı yusifabayev@mail.ru AZƏRBAYCAN İqtisadiyyatı güclü olan dövlət hər şeyə qadirdir. Heydər Əliyev. Son bir ildə neftin qiymətinin bir neçə dəfə ucuzlaşması neft ixrac edən ölkələrinin iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərdi. Xam neft istehsal edən ölkələr günlük neft hasilatın həcmini artırmağa və iqtisadi böhrandan çıxmaq üçün əlavə alternativlərin və tədbirlərin tətbiqinə başladılar. Dünyada baş verən iqtisadi böhran, dünyanın bir hissəsi olan Azərbaycana da öz təsirini göstərdi. Azərbaycan dövləti böyük neft hasil edən dövlətlərdən olmasada dövlət büdcəsinin formalaşmasında, gəlirlərini təşkilində və xərclərin ödənilməsində neftdən gələn gəlirlərdən daha çox asılı idi. Dünya bazarında neftin qiymətində baş verən enişlər Azərbaycan iqtisadiyyatına təsiri birbaşa və daha tez hiss olunmağa başlandı. Xarici ticarət əlaqələrində ixracda xam neft, neft məhsulları, təbii qaz, idxal olunan məhsulların həcmində isə ərzaq məhsulların, maşın mexanizimlərin, aparatlar və əczaçılıq məhsullarının xüsusi çəkisinin üstünlük təşkil etməsi böhrandan aslılığını bir daha artırmış olur. Azərbaycanda mövcud maddi və təbii resurslara nəzərən aqrar sektorun zəif inkişaf etməsi ərzaq təhlükəsizliyi təminatında problemlərin yaranmasına ilə nəticələndi. Digər bir tərəfdən də neft sektoru yüksək sürətlə inkişaf etsədə, qeyri neft sektorun ölkə iqtisadiyyatının əsas aparıcı sektoruna çevirə bilməmiş və mövcud bəzi problemlər məsələn özəlləşməyə verilən sənayə və aqrar-emal müəssisələrin çoxsunun, xüsusəndə regionlarda yerləşən müəssisələrin fəaliyyətlərinin dayandırılması və ya tam güci ilə işləməməsi, kənd təsərrüfatına yaralı torpaqların təyinatı üzrə düzgün istifadə olunmaması, və ya da normadan artıq yüklənməsi ölkə iqtisadiyyatının səmərəliyini azaldır. Statistik məlumatlara görə 2015-ci ildə ölkədə istehsal olunmuş ümumi daxili məhsulun həcmi 54.4 milyard manat olmuş, iqtisadiyyatın qeyri neft sektoruda 37.7 milyard manatlıq əlavə dəyər IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
568 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan istehsal olunmuş, onun ÜDM – də xüsusi şəkisi 69.3 faizədək yüksəlmişdir. Ümumi pay bölgüsüdə qeyri neft sektoru çəkisi, ümumi daxili məhsulun 33.93 faizini sənayədə, 12.14 faizini tikintidə, 10.00 faizi ticarət və nəqliyyat vasitələrin təmiri, 6.23 faizi kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq və qalan hissəsini 37.7 faizini isə nəqliyyat, turizm, ictimia iaşə, informasiya və rabitə sahələrindir. Kənd təsərrüfatının xüsusi çəkisinin az olması və bu sahə daim sənayə sahəsi ilə qarşılıqlı inkişafda olan bir sahə olduğunda, yəni birinin inkişafı və ya zəifləməsi bir başa olaraq o biri sahəyədə təsir edir. Kənd təsərrüfatı məhsuların qıtlığı qida, yüngül və yeyinti sənayəsinin zəiflənməsi ilə nəticələndiyi kimi, yerli sənayə sahəsində də, maşın, traktorlar, mexanizimlər, avadanlıqlar, yanacaq və sürtgü yağları materialları, mineral gübrələr, nəqliyyat vasitələri və onların hissələri istehsalı olmadıqda aqrar sahənin inkişafına mənfi təsiri olur. Beləliklə sənayənin bir sıra sahələri kənd təsərrüfatının inkişafından asılıdır. Ölkə daxilində fəaliyyət göstərən sahibkarlıq subyektlərin də, 90 % - ə yaxını ticarət, xidmət və tikinti sektoru üzrə, qalan faizini isə sənayə və kənd təsərrüfatı üzrə fəaliyyət göstərir. Belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, sahibkarlar çoxu, az əmək sərf etməklə qısa müddətə gəlir gətirən sahələrə inestisiya yatırmaqda maraqlıdırlar. İnkişafı uzun müddətə istiqamətlənmiş daha çox maliyyə vəsaiti tələb edən, prespektivli və səmərəli bəzi sənayə və kənd təsərrüfatı sahələrindən kənarda qalmağa çalışırlar. Son bir ay ərzində ölkə prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfində sahibkarlıq fəaliyyətində yoxlamaların ləğv olunması, vergi dərəcələrinin azaldılması, bəzi vergi növlərinin müəyyən müddətə ləğvi, istehsal vasitələri avadanlıqlarının kömrük ixracatından azad olunması, sahibkarlıq fəaliyyəti üçün lisenziyalarının sayının azaldırılması, lisenziyalarının alınmasının sadələşdirilməsi, sahibkarların hüquqlarının müdafiəsi üçün apilyasiya şuralarının yaradılması və qəbul olunan digər qərar və sərəncamlar iqtisadi böhrandan minimum zərərlə çıxmaq üçün yeni imkanlar yaradacaq. Daxili bazarda strateji cəhətdən əhəmiyyətli ərzaq məhsulların qıtlığının aradan qaldırılması üçün atılan addımlar qısa müddət ərzində öz effektini verməkdədir. Regionların Sosial iqtisadi inkiaşfı proqramın icrasına uyğun olaraq ölkə daxilidə bir neçə rayonda sənayə texnoparkları yaradılmışdır, bu Azərbaycanda qeyri neft sektorunun inkişafı üçün yeni imkanlar yaratdı. Biz bu fəaliyyəti imkan daxilində respublikanın bütün iqtisadi rayonların inkişaf prespektivlərini, maddi resurslarını və təbii sərvətlətini nəzərə alaraq davam etdirməliyik. Bölgələrdə sənayə klasterlərini yaratmaqla da iqtisadi rayonların qarşlıqlı sürətdə inkişafını təmin etmiş olarıq. Və həmçinin də daxili tələbatı yerli istehsal hesabına və yüksək keyfiyyətli məhsullarla hesabına ödəmək iqtidarına nail olacağıq. Merkanistlər üçün dövlətin varlı, əhalinin gəlirli olması, ixracatın idxalı üstələməsinə başqa sözlə, xarici ticarətin sürətli olmasına söykənirdi. Büdcəni doldurmaq üçün daha çox məhsul ixracatını təşkil etmək daha çox satıb, daha az almağa üstünlük verirdilər. Azərbaycan da böhranda çıxmaq üçün ixracatı artırmaq və idxalı azaltmalıdır. İxracatı artırmaq üçün isə ilk növbədə bütün daxili maddi resurslarını səfərbər etmək, yeni sahikbarlıq subyektlərini yaratmaq, hasilatla yanaşı emalı da inkişaf etdirməlidir. İxracatı artırmaq üçün dünya bazarında rəqabətə davamlı məhsullarla çıxış etməliyik. Bazarda baş verən dəyişikliklərə tez uyğunlaşan və müasir texnologiyalarla təchiz olunmuş kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına xüsusi önəm verilməlidir. Ölkə iqtisaiyyatından kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı rəqabətin yeni müstəvidə formalaşmasına, məhsul çeşidin müxtəlifliyinə və bolluğuna səbəb ola bilər. Bildiyimiz kimi zəif inkişaf etmiş ölkə vətəndaşlar gəlirlərin azlığından daha şox məhsulun keyfiyyətinə yox, qiymətinə üstünlük verməklə çox məhsul əldə etmək istəyində olduğu halda, inkişaf etmiş ölkə vətəndaşalrı isə məhsulun keyfiyətinə və faydallığına üstünlük verərək qiyməti ikinci dərəcəli hesab edirlər. Xarici bazarlarda məhsulların çoxusunun genetik tərkibi dəyişdilirmişdir və inkişaf etmiş ölkə vətəndaşları tərəfindən bu hal xoş qarşılanmır. Azərbaycanda hələ bu texnologiya inkişaf etmədiyindən istehsal olunan məhsulların hamısı genetik cəhətdən sağlam və keyfiyyətli olduğundan xarici bazarlarda rəqabətə davamlı olmaqla çoxlu alıçı kütləsinin özünə cəlb edə bilər. Sadəcə olaraq ilk növbədə yerli məhsullarımızı dünya bazarı səviyyəsində tanıtmaq, beynəlxalq keyfiyyət sertifikarlarının alınmasını təmin etməliyik. Daxili və xarici bazarlarda mütəmadi olaraq sərgilər və yarmarkalar təşkil etmək, bunula da yerli məhsullarımız həm reklam olunmuş olac həm də məhsulumuz üçün yeni müştərilər tapılacaq. Həmçinin böhranda qısa vaxt ərzində minimum ziyanla çıxmaq üçün bir neçə qabaqlayıcı addımlar atılmalıdır. Əhalinin strateji cəhətdən əhəmiyyətli ərzaq məhsullarına olan təlabatını yerli istehsal hesabına həyata keçirmək. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
569 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan İstehsal müəssisələri avtomatlaşdırılmalı və müasir innovasiya yönümlü istehsal avadanlıqları ilə təchiz olunmalı. Iqtisadi infrastruktur layihələrin icrasına dah çox üstünlük verilməli. Sahibkarlar üçün mütəmadi olaraq marifləndirmə tədbirləri təşkil etmək. İqtisadi rayonların maddi təbii resurslarını nəzərə alaraq məhsul istehsalı üzrə ixtisaslaş- dırılmalıdır.
TƏSİRLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ:AZƏRBAYCAN NÜMUNƏSİ Rəsul RƏSULOV Qafqaz Universiteti rasulrasulov01@gmail.com AZƏRBAYCAN
mənada sənayeləşmə və iqtisadi inkişafa paralel olaraq,şəhərlərin kəmiyyətcə artması və böyüməsi nəticəsində cəmiyyətdə sürətli təşkilatlanma,əmək bölgüsü və ixtisaslaşma yaratmaqla,əhalinin davranış və münasibətlərində şəhərə xas olan dəyişikliklərə yol açan bir əhali artımı prosesidir.Sözsüz ki,əhalinin sayının artması enerji istehlakının geniş vüsət almasına səbəb olacaqdır. Enerji insan həyatı üçün ən əhəmiyyətli amillərdən biridir. İnsan həyatını enerjisiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür .İqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi enerji resurslarına olan tələbi artırır.Dünya, artan əhalinin tələbatlarını ödəmək üçün təhlükəsiz və qısa bir vaxtda əldə edilməsi mümkün olan enerji resurslarının axtarışındadır.Beynəlxalq Enerji Agentliyinin hesablamalarına əsasən,2030-cu ildə qlobal enerji tələbi 50 % artacaqdır.Bu böyük bir göstəricidir.Əlbətdə,tələb artımını tamamilə ənənəvi enerji resursları (bərpa olunmayan enerji resursları) ilə təmin etmək mümkün olmaz. Bu səbəbdən dünya ölkələri alternativ enerji mənbələrinin tədqiqi və inkişafı uğrunda çalışmalıdırlar. Bu yolla,dünya ölkələri artan əhalinin enerji tələbatlarını ödəyə bilər. Enerji istehlakı ilə bağlı araşdırmalarda iki əsas istiqamət vardır: enerji-əhali və enerji-rifah,hansi ki,bunları vahid bir modeldə birləşdirmək olar. Modelimizdə enerji sektorunun əhali rifahı üzərindəki təsirlərini bir neçə istiqamətdən qiymətləndirmək olar: - Birincisi, iqtisadi artımın və əhalinin rifah səviyyəsinin davamlı inkişafının təmin edilməsi üçün enerji resurslarına ehtiyac duyulur.Lakin bərpa olunmayan enerji resurslarından geniş miqyasda istifadə etməklə,paralel olaraq ətraf mühiti də çirkləndirmiş oluruq.Ətraf mühitin çirklənməsi əhali arasında xəstəlik hallarının artmasına və ölümə səbəb olur. Beləliklə, bərpa olunmayan enerji resurslardan istifadə etməklə,eyni zamanda ətraf mühitə və urbanizasiya prosesinə mənfi təsir göstərmiş oluruq. - İkincisi, istehsal prosesində alternativ və təmiz enerji resurslarından istifadə edə bilərik.Bununla ətraf mühitin qorunmasında əvəzsiz rol oynamış olarıq. Təmiz ətraf mühitin olması sağlam əhalinin olması deməkdir.Bu isə əhalinin fərdi həyat keyfiyyətlərinin və sosial rifahın səviyyəsinin artması deməkdir.Bu da paralel olaraq,urbanizasiya prosesinə müsbət təsir göstərmiş olacaqdır. Hazırda dünyada istehlak edilən enerji mənbələrinin 80 %-dən çoxu bərpa olunmayan enerji növlərindən ibarətdir.Müəyyən bir zamandan sonra bərpa olunmayan enerji resursları tükənəcək və artan dünya əhalisinin enerji tələbatını ödəmək mümkün olmayacaqdır.Belə olan halda, alternativ enerji mənbələrinin inkişafı və istehlakı daha məqsədəuyğun və perspektivlidir.
Yüklə 22,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|