Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

Ijtimoiy me’yorlar ikki katta guruhga bo’linadi: 
1.
Universal me’yorlar, jamiyatdan har bir insonga taalluqli me’yorlar. 
2.
Xususiy me’yorlar, insonlarni alohida belgilangan kasbiy faoliyatlari sohalari yoki insonlar 
hayotiy faoliyatlari (masalan, shifokor, pedagog, aka, do’st va boshqa) ga taalluqli me’yorlar. 
Ijtimoiy me’yorlarga rioya qilish insonning ehtiyoji va odatlariga aylanishi zarur. Agar bola 
ijtimoiy me’yorlarni va jamiyat qadriyatlarini o’zlashtirmagan bo’lsa, uni xulqiy oq’ishgan bola 
deb ataydilar.Xulqiy oq’ishgan bolalar muammosi sotsiologiya, psixologiya va pedagogikaga oid 
adabiyotlarda asosan ishlab chiqilgan. Xulqiy oq’ishganlikning turlariga bolalar alkogolizmi, 
toksikomaniya, giyohvandlik, buzuqlik, qarovsizlik, nazoratsizlik, daydilik, jinoyatchilik, 
huquqbuzarlik va boshqalar kiradi. 
Ilmiy pedagogik adabiyotlarda bu toifadagi bolalarni turlicha atamalar bilan beradilar: 
“Tarbiyasi oq’ir”, “Oq’ir xulqli”, “deviant bola” xulqi oq’ishgan, asotsial xulqli bola. Ijtimoiy 
rivojlanishida xulqiy oq’ishgan bolalar orasiga yana shunday toifadagilar: Ota-ona qaramoq’isiz 
qolgan bolalar ham kiradi. Bunday bolalar – yetimlar va “ijtimoiy yetimlar” dir. Ular biologik 
ota-onalari bo’la turib, turli vaziyat sababli birga yashamaydilar. “Ijtimoiy maydondan 
chetlatilgan” bolalarni jamiyatga qaytarish uchun ularga yordam berish zarur. Shu sababli 
ijtimoiy pedagogning bunday bolalar bilan olib boradigan ishlari, bir tomondan, xulqiy 
oq’ishlikning oldini olish, profilaktika ishlari, jamiyatda qabul qilingan me’yor va qoidalar 
holatlarida ogohlantirish, boshqa tomondan, xulqiy oq’ishgan bolalarni reabilitatsiya qilish 
ishlarini bajarish lozim. 
Me’yordan oq’ishganlik tiplari. 
 
 
 
Shu tariqa, o’smirlik yoshida ajralib turadigan xarakter xususiyatlari haqida quyidagilarni 
Jismoniy
Psixik
Pedagogik
Ijtimoiy
•
Kasallik; 
•
ko’ris
hida 
nuqsonli; 
•
eshitis
hda 
nuqsonli 
•
haraka
t 
apparatida
gi 
nuqsonlar 
•
psixik 
rivojlanishi
da 
ortda 
qolish; 
•
aqliy 
zaiflik 
•
nutqiy 
nuqson 
•
emotsional
-irodaviy
nuqsonlar 
•
iqtidorlilik 
•
umumiy 
ta’lim 
olishdan 
oq’ishlik 
•
kasbiy 
ta’lim 
egallashdagi 
oq’ishlik 
•
etimlik 
•
xulqiy 
oq’ishlik: 
alkogolizm, 
toksikomaniya, 
giyohvandlik, 
buzuqlik, 
qarovsizlik, 
daydilik, 
huquqbuzarlik, 
jinoyatchilik. 

---

117 
aytish mumkin; hissiy noetuklik o’z shaxsiy xulq atvorini yetarli darajada nazorat qila olmaslik, 
o’z ehtiyojlarini qondirish imkoniyati va istaklarini taqqoslay olmasligi, yuqori ta’sirchanligi, 
o’zini tan olishlariga bo’lgan istaklari va kattalar kabi o’zini tutish. O’smir – bu yetarli darajada 
yetilmagan va yetuk aqlga ega bo’lmagan ijtimoiy inson. Bu bosqich bolalik va o’spirinlikning 
chegarasidir. 
Katta deb hisoblanishi uchun yetarli darajada rivojlanmagan, biroq shu bilan bir vaqtda 
atrofdagilar bilan ongli ravishda muloqotga kirisha oladigan hamda o’z xulq-atvori va 
harakatlari jamiyat me’yor va qoidalariga javob berishida katta e’tibor talab etadigan bosqich 
o’smir shaxsidir. 
Qonun bu yoshdagi bolalarni voyaga yetmagan, biroq o’z xulq-atvori va hatti-harakatlariga 
axloqiy hamda huquqiy jihatdan mashuliyatli bo’lishga layoqatli deb hisoblaydi. Shu sababli 
o’smirlar uchun o’z hatti-harakati va xulq-atvoriga cheklangan huquqiy javobgarlik o’rnatilgan.
Me’yordan oq’ish jamiyatda qabul qilingan qoida va xulq-atvor me’yorlaridan oq’ishgan 
o’smirlar oq’ir tarbiyalilar deb ataladi.Oq’ir tarbiyali o’smir jamiyatda o’rnatilgan qoida va 
me’yorlarga rioya qilmaydi. Bunday holat ilmda deviatsiya deyiladi (lotin tilida deviation - 
oq’ishlik). Masalan, fizikada kompas magnit strelkasining oq’ishi, biologiyada organizm 
rivojlanishida oq’ishlik uchraydi. 
Deviyatsiya (oq’ishlik) – bir tomondan uni o’rab turgan inson va atrof-muhitga xos bo’lgan 
o’zgaruvchanlik hodisasidir. O’zgaruvchanlik ijtimoiy muhitda inson xulq-atvori bilan boq’liq. 
Ilgari aytib o’tilgandek, xulq me’yordagidek yoki oq’ishgan bo’lishi mumkin. 
Me’yoriy xulq O’smirning rivojlanishidagi ehtiyojlari va imkoniyatlari, uning 
ijtimoiylashuviga to’la javob beruvchi, unga adekvat
24
monand keluvchi mikrosotsium bilan 
uning o’zaro faoliyatidir. 
Agar bolaning atrofidagi muhit o’smirning u yoki bu xususiyatlari, uning xulq-atvoriga 
doimo (yoki deyarli doim) o’z vaqtida va adekvat (monand) bo’lsa, o’smirda xulq-atvor 
me’yoriy bo’ladi. Bu fikrdan xulqi oq’ishganlikning tavsifi ham kelib chiqadi, biroq bolaning 
mikrosotsium bilan o’zaro faoliyati sifatida uning rivojlanishini buzuvchi va ijtimoilashuvida va 
yuzaga keluvchi xulqi, jamiyatda o’rnatilgan axloqiy hamda huquqiy oq’ishganlik