Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

3. Tibbiy-biologik yondoshuv-
bu yondoshuvning mohiyati ijtimoiy me’yorlardan 
oq’ishganlikning oldini olishda tibbiy-profilaktik xarakterdagi turli psixik nosoq’lom shaxslarga 
munosabat-biologik darajada bo’lishi lozim. Agar insonda psixik (ruhiy) rivojlanishi, soq’liq’ida 
turli nuqsonlar bo’lsa, u o’z ruhiy xususiyatlariga asosan ma’naviy-axloqiy me’yorlarni buzishi 
mumkin. Bu holatda insonga uni o’zgartirib bo’lmaydigandek qaraladi. O’smirda bunday psixik 
nosoq’lomlikni o’z vaqtida aniqlash juda muhimdir.Chunki, ular umuman hayolga kelmaydigan 
harakatlarni sodir etishlari mumkin. O’smir psixiatr mutaxassislar ko’rigidan o’itkazilib, shunga 
muvofiq tibbiy davo choralari ko’rilishi lozim. 
4. Ijtimoiy-pedagogik yondoshuv
-bu yondoshuv mohiyati o’smirni deviantlik xulq-
atvoridagi shaxsiy xususiyatlarini qayta tiklash yoki to’q’rilashdan iborat. Ayniqsa, uning 
axloqiy-irodaviy shaxsiy xususiyatlarini qayta tarbiyalash shart. O’smirlarda, ularning irodaviy 
xususiyatlari, xulq-atvorida quyidagilarni shakllantirish lozim: 
o
o’z so’zi va ishining egasi bo’lish; 
o
o’smirning jinoyatga boshlovchi, jamiyatga zarar yetkazish kabi illatlarga bo’lgan qiziqish 
va harakatlarini to’xtatish; 
o
hozirgi davrda muhim bo’lgan masalalar bilan band qilish; 
o
huquqqa qarshi bo’lmagan, puxta o’ylab chiqilgan maqsadlarni qo’yish. 
Erki bo’lmagan inson flyugerga o’xshaydi, shamol qay tarafga essa o’sha tomonga 
o’giriladi. Bunday insondan ijtimoiy me’yorlarni buzish, jinoyatchilikni kutish mumkin. Uni 
yengillik bilan aldash, o’zgalarning so’zlariga quloq solishi. o’zga axloqiy qarash va baholarga 
oq’dirish oson. O’zga axloqiy qarashlarga ergashib, u huquqbuzarlik va ahloqsizlik xulq-atvoriga
ega bo’ladi. Bunday insonlarni tarbiyalashda jamiyat tomonidan unga erkinlik va huquqlarini 
berib, uni o’z-o’zini boshqara olishga o’rgatish zarur. 
5. Sakntsiyalarni qo’llash. Bu yondoshuv mohiyati huqukbuzarlik qilgan insonni jinoiy 
qonunlar asosida jazolash turadi.Biroq, jahon tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, bu samara 
bermaydigan holat bo’lib, jamiyat tomonidan qattiq sanktsiya bo’lib hisoblanadi, xalos. Shu 
sababli ijtimoiy oq’ishganlik sabablarini aniqlash va bartaraf etishda bu faqatgina yordamchi 
vosita bo’lib hisoblanadi. 
Tibbiyot, psixologiya, sotsiologiyada me’yorning o’z ko’rsatkichlari, parametrlari 
(o’lchami), tavsifnomalari mavjud. Me’yorga muvofiq bo’lmagan holatlar barchasi boshqa so’z 
“me’yordan oq’ishlik” deb yuritiladi.Ijtimoiy pedagogikada “me’yor” va “me’yordan oq’ishlik” 
tushunchalari juda muhimdir. Ular bolaning ijtimoiy xulq-atvori rivojlanish jarayonini 
xarakterlash uchun qo’llaniladi.Xulqiy oq’ishlik negativ va pozitiv xarakterga ega bo’lishi 
mumkin. Masalan, me’yordan xulqiy oq’ishlik holati bola rivojlanishida ham aqliy norasolik va 
qobiliyatlilik bo’lib ifodalanishi mumkin.Bola xulq-atvoridagi bunday negativ xulqiy oq’ishlik 
jinoyatchilik, alkogolizm, giyohvandlik va boshqalar sifatida insonning (nafaqat insonning, balki 
jamiyatning) ijtismoiy shakllanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
1.
Xastalik – inson soq’liq’idagi har qandy yo’qotish, psixik yoki jismoniy funktsiya 
anatomik tuzilmasi elementlari, faoliyatdagi biror-bir qiyinchilikning aniqlanishidir. 
2.
Cheklangan imkoniyat – inson uchun yehyordagidek hisoblanadigan har qanday 
cheklanish yoki o’z faoliyatining yo’qolishi (nuqsonning ko’pligi yoki asorati) yoki inson 
faoliyati doirasidagi har qanday cheklanishlar. 
3.
Layoqatsizlik (nogironlik) – inson soq’liq’idagi nuqsonlar asorati yoki cheklangan 
imkoniyat, me’yoriy qaysidir rolning bajarilishiga to’siq bo’lgan, yosh ko’rsatkichlari, jinsiy 
yoki ijtimoiy omillardan kelib chiqadigan holat. 

---

116 
Pedagogik me’yordan oq’ishlik. Bu shunday tushunchaki, hozircha pedagogika va ijtimoiy 
pedagogikada juda kam qo’llaniladi. Pedagogik me’yorlarda eng avvalo standartlar ko’zda 
tutiladi. Ular ta’lim darajalarini belgilab beradi. Ta’limni egallaganlik yoki egallay olmaganlik 
me’yordan oq’ish me’yorlari haqida fikr yuritish mumkin. Pedagogik me’yorlar bo’lib, 
mamlakatda qabul qilingan umumiy ta’lim standartlar hisoblanadi. Bu standartlarga muvofiq
ma’lum yoshdagi bola, shu davrga muvofiq darajadagi ta’limni o’zlashtirishi, o’rta ma’lumot (9-
sinf)ni olishi va o’rta maxsus yoki kasb ta’limini olgan bo’lishi lozim. 
O’zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” (1997) ga muvofiq umumiy 
o’rta ta’lim (9-sinf) hamma uchun majburiydir.Shu baza asosida mustaqil ta’lim sifatida 
majburiy bo’lgan o’rta maxsus yoki kaab ta’limi o’qish muddati uch yil davomida amalga 
oshiriladi. Biroq o’rta ma’lumotni olmagan bolalar ham bor,o’zi mustaqil kasb ta’limi faoliyati 
turlarini egallay olmaydigan bolalar ham uchrab turadi. Bunday bolalarning o’qishga hoxishi 
yo’qligi, ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan kasb faoliyati bilan shuq’ullana olmasligi kabi 
xususiyatlari birlashtiradi. Shunday holatlarlardan kasb ta’limiga ega bo’lmagan bolalar kelib 
chiqadi.Bu me’yordan oq’ishganlikni bartaraf etishda mutaxassisning ijtimoiy-pedagogik 
yordami zarur bo’ladi.