Microsoft Word 2020-21 ijtimîiy majmua so'ngisi

«bolalar katta 
bo’lishdan ilgari bola bo’lishi kerak».
Shvetsar pedagogi Iogann Genrix Pestallotstsi yetim va qarovsiz bolalar uchuin 
muassasalar va bolalar uyini yaratgan, u hisobladiki, tabiyat maqsadi-inson tabiiy kuchlari va qo 
biliyatlarini rivojlantirishdir, bunda rivojlanish har tomonlama va uyg’un bo’lish lozim.
Nemis olimi pedagogi Adolf Disterverg ham I.G.Pestallotsi bu prinsipni eng muhim 
tarbiya prinsipi deb hisoblagan. O’z ishlarida yo’zgan ediki, talim-tarbiya jarayonida yosh va 
individual xususiyatlarini e’tiborga olishi lozim.
Tarbiya bilan uyg’un bo’lish rus klassik pedagogiklari ishlarilada ham o’z aksini topgan. 
Ushinskiy o’zining asosiy «inson tarbiyasning mavzusi sifatida» degan psixologik pedagogik 
asarida yozgan ediki, bola tarbiyasi va ta’limi uchun tarbiy printsiplari va quyidalarini bilishi, 
balki inson tabiati asosiy qonunlarini bilishi ularni har bir aniq bola uchun har bir aniq holda 
tadbiq qila olishi lozim.
Ushinskiy fiziologiya, gigiyena va psixologiya (diqqat, xotira, tasavvur, iroda) 
asoslarini o’rganish zaruriyatini asoslab berdi
, uning asosi so’zlash qobiliyatini axloqiy 
estetik va diniy xislari, didaktikani o’rganishida ugish mumkin. Sharq uyg’onish davri 
mutafakkir -entsiklopedisti Lbu Nasir Farobiy pedagogikaning mustaqil fan sifatida ajiralib 
chiqishiga qadar o’z asarida ta’kidlagan ediki, inson tabiatning eng oliy atro`f-muhitning har 
tamonlama idrok qilishi mumkin. 
Abdulla Avloniy (1878-1964) «Turkiy guliston yoxud axloq» degan asarida turli shaxs 
axloqiy xislatlarini tarbiyalashga kata e’tibor beradi. Uning asarini o’z bek tilida ezilgan 
pedagogika bo’yicha birinchi darslik deb hisoblash mumkin. 1)Pedagogika mustaqil fan sifatida 
Ya.A.Komenskiyning «Buyuk dedaktika»(shu 11 asr) degan asaridan so’ng ajiralib chikli, unda 
didaktika printsiplari va pedagogik jarayon qonuniyatlari aniq tariflangan.
Forobiy pedagogikani mustaqil fanga ajratgan siyosiy (fuqaro) fan tarkibiga kiritgan. 
Uning fikricha, bolalarda ijobiy axloqiy xislatlarini tarbiyalashda atrof- muhit katta o’rin tutadi. 
U bola shaxsining tabiy kamolotiga ishonardi, bola tabiyatdan go’zallik va mehr-oqibat bilan 
qo’ygan ravishda tugiladi. Ijtimoiy pedagogikada tarbiyaning tabiyat bilan uyg’un bo’lish 
printsipiga amal qilib, quyidagi qoidalarga tayanishi lozim: 
-
bolalar yoshi xususiyatlarini e’tiborga olish; 
-
bolalar xususiyatlarini e’tiborga olish; 
-
me’yoridan chetga chiqish bilan bog’liq. bo’lgan bolalarning individual 
xususiyatlarini e’tiborga olish; 
-
bola shaxsidagi ijobiy, kuchli tomonlari tayanish; 
-
bola tashabbuskorligini va mustaqilligini rivojlantrish. 
B) Madaniyat bilan uyg’un bo’lish printsipi. 
Bu printsip tarbiyaning tabiyat bilan uygun bo’lish printsipining davomidir.
Uning zaruriyati inson tabiyati bilan hartlangan.
Inson biologik mavjudot sifatida tug’iladi, shaxs bo’lib esa bir avloddan ikkinchi avlodga 
shaxs tarbiyasi va rivojlanishi jarayonida itadigan o’z ini tutish ijtimoiy tajribani o’z lashtirib 
etishadi. Antik jamiyatdagi falsafachilar va pedagoglar shaxs shakillanishi va madaniyat 
o’rtasidagi chuqur bog’liqlikni tahlil qolganlar. Shu narsaga harq uyg’onish davri mutafakirlari 
va intsiklapedchilari bo’lgan Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Navoiy ham o’z asarlarida ham 
tayanganlar. Bunda ikkita muhim tezis belgilandi: shaxs madaniyati orqali shaqillanadi, har 
qanday madaniyat asosan boyligi esa insondir.
. Madaniyat bilan uyg’un bo’lish printsipi pedagogikada A.Distervich (XIX asir) bilan 
ilgari surilgan. U hisoblardiki, tarbiya qilishda joy va vakl1 hart haroitlarini yani inson tug’ilgan 
vakl: va joyini. bir so’z bilan aytganda butun zamonaviy madaniyatni e’tiborga olishga zarur. 
Butun insoniyat har bir xalq va har bir avlod madaniyat rivojlanishining ma’lum bir porokasida 
turadi bu ajdodlar.