29
2.2. Gaz taqsimlash mexanizmi
Gaz taqsimlash mexanizmi dvigatel silindrida ish jarayonni o‘tishiga
qarab unga yonuvchi aralashma (benzinli dvigatellarda) yoki havo
(dizellarda) kiritish va ishlatilgan gazlarni chiqarish uchun xizmat qiladi.
To‘rt taktli dvigatellarda asosan klapanli gaz
taqsimlash mexanizmi
qo‘llaniladi. Bunday mexanizmlar klapanlarning silindrga nisbatan
joylashuviga qarab, pastda (silindrlar blokining yon tomonida 20 a-rasm)
yoki yuqorida (silindrlar kallagida 20 b-rasm) joylashgan
klapanli gaz
taqsimlash mexanizimlariga bo‘linadi.
Yonuvchi aralashma yoki havoni silindrga kirituvchi klapanlar
kiritish, ishlatilgan gazlarni silindrdan tashqariga chiqaradiganlari esa
chiqarish klapanlari deyiladi. Ko‘pchilik avtomobil dvigatellarida har
bir silindrda bitta kiritish va bitta chiqarish klapani bo‘ladi. Ayrim
dvigatellarida har bir silindra uchtadan (ikkita kiritish va bitta chiqarish)
yoki to‘rttadan (ikkita kiritish va ikkita chiqarish) klapanlar o‘rnatiladi.
To‘rt taktli dvigatelning ish sikli davomida uning tirsakli vali ikki
marta aylanganda har bir klapan bir martadan ochilishi lozim. Demak,
tirsakli val ikki marta aylanganda dvigatelning taqsimlash vali bir marta
aylanishi kerak. Shuning uchun ular orasidagi uzatish soni
2:1 ga teng.
20-rasm. Gaz tasimlash mexanizmining sxemalari:
a-klapanni pastda
joylashgan; b-klapanni yuqorida joylashgan; 1 va 2-tishli
g‘ildiraklar; 3-tirsakli val: 4-rostlash boltlari; 5-klapanlar; 6-o‘rindiqlar; 7-prujina;
8-tayanch shayba; 9-turtkich; 10-mushtcha; 11-koromislo; 12-koromislo o‘qi;
13-kronshteyn; 14-shtanga.
ɚ)
b)
30
Klapanlari pastda (silindrlar blokida) joylashgan
gaz taqsimlash
mexanizmida (20 a-rasm) klapan 5 silindrlar blokining yon tomonida
joylashadi. Bu turdagi mexanizm quyidagi detallardan iborat: taqsimlash
vali tishli g‘ildiragi 1 bilan, klapanlar 5, klapanlarni yo‘naltiruvchi
vtulkalar, klapan purjinasi 7 va tayanch shayba 8, turtkich 9, rostlash
bolti 4 qotiruvchi
gaykasi bilan, suxariklar hamda klapanlar kallagining
joylashishiga mo‘ljallangan o‘rindiq 6 lardan tashkil topgan.
Tirsakli val 3 aylanma harakatni tishli g‘ildiraklar 2 va 1
orqali
taqsimlash valiga uzatadi. Taqsimlash vali aylanganda uning mushtchasi
10 turtkich 9 ga tiralib, uni tepaga ko‘taradi. Turtkichning rostlash bolti 4
klapan 5
sterjenining tubiga tegib, uni yuqoriga ko‘taradi, natijada,
klapan kallagi o‘z o‘rindig‘idan 6 tepaga siljib ochiladi. Klapan
ko‘tarilganida prujina 7 siqiladi. Silindr yangi zarad (yonuvchi aralashma
yoki havo) bilan to‘ldirilgandan yoki ishlatilgan gazlar chiqarilgandan
so‘ng mushtcha turtkich tubidan chiqadi va purjina o‘z
kuchi bilan
klapanni avvalgi holatiga qaytaradi, natijada klapan kallagi o‘z
o‘rindig‘iga jips joylashadi. Klapanning jips o‘rnashishini ta’minlash
uchun, yig‘ishdan oldin uni o‘rindig‘iga tirab aylanma harakat bilan
ishqalanadi (pritirka). Shunda ularning ishlaydigan konus yuzalari bir-
biriga yaxshi jipslashadi.
Dostları ilə paylaş: