Microsoft Word Bojxona nazariyasi doc

 
 
 
 
 

---

 
103
9 bob. Tashqi iqtisodiy faoliyat bojxona munosabatlari 
 
9.1 Xalqaro savdoni boj tarifi bilan tartibga solish 
 
Bosh tarifi ikki asosiy element – tovar nomenklaturasi va 
bojlar stavkalaridan iborat. Ular jamlikda bir qator mamlakatlar va 
import tovarlar toifalari bo’yicha ham, ichki bozorni himoya qilish 
darajasi bo’yicha ham boj tarifining ta`sirini tezkor tarzda o’zgartirish 
imkonini ta`minlaydi.  
 
9.1.1 Boj tarifining tovar nomenklaturasi 
 
Bojxona bojlari stavkalarini tarifda tizimlashtirish tovar 
nomenklaturasi - tovarlarniig tabaqalashtirilgan ro’yxatiga muvofiq 
amalga oshiriladi. Uning o’ziga xos xususiyatlari bo’lib tovarlarni 
tavsiflash va har bir tovar pozisiyasining kodini berish hisoblanadi. 
Vazifasiga bog’liq holda tovar nomenklaturasining quyidagi turlari 
ajratiladi: tovarlar olib kirilishi va olib chiqilishi chog’ida bojxona 
bojlarini undirish uchun qabul qilingan bojxona tarif nomenklatura; 
tovarlar olib kirilishi va olib chiqilishi to’g’risidagi statistik 
ma`lumotlarni yig’ish uchun foydalaniladigan statistik nomenklatura; 
bojxona tarif va statistik nomenklaturani birlashtiradigan qo’shma 
tarif-statistik nomenklatura. 
Bugungi kunda dunyodagi ko’pchilik mamlakatlarda tovarlarni 
tavsiflash va kodlashtirishning uyg’un tizimi (HS)ga asoslangan 
qo’shma tovar nomenklaturalardan foydalaniladi. HS bojxonalar 
hamkorligi kengashi (hozirgi vaqtda u - Jahon bojxona tashkiloti) 
tomonidan tayyorlangan va Bryusselda 1983 yil 14 iyunda imzolangan 
Tovarlarni tavsiflash va kodlashtirishning uyg’un tizimi to’g’risida 
xalqaro konvensiya
 
doirasida qabul qilingan. U kuchga kiritilraniga 

---

 
104
qadar Bryusselda 1950 yil 15 dekabrda tuzilgan Tovarlarni Boj 
tariflarida tasniflash uchun nomenklatura to’g’risida konvensiya amal 
qilgan. Yangi konvensiyaning qabul qilinishini tovarlar ishlib 
chiqarish texnologiyasi va
 
xalqaro savdo tarkibida yuz bergan 
o’zgarishlarni hisobga olish zarurati yuzaga keltirgan. Tavsiflashning 
uyg’un tizimi 1988 yil 1 yanvardan kuchga
 
kirdi. Respublikamiz esa 
2000 yil 1 yanvardan amal qila boshladi. 
HSga qo’shilgan mamlakat o’z zimmasiga quyidagi 
majburiyatlarni oladi: 
-  HS barcha tovar pozisiyalari va yordamchi pozisiyalaridan, 
shuningdek ulapga taalluqli bo’lgai raqamli kodlardan 
biror-bir to’ldirish yoki o’zgartirishlarsiz foydalanish; 
-  HSni sharhlash asosiy qoidalarini, shuningdek bo’limlar, 
guruhlar, tovar pozisiyalari va yordamchi pozisiyalarga doir 
barcha izohlarni qo’llash hamda HS bo’limlari, guruhlari, 
tovar pozisiyalari yosh yordamchi pozisiyalarining 
mazmunini o’zgartirmaslik; 
-  HSda qabul qilingan kodlashtirish tartibiga rioya qilish; 
-  agar bunday matariallarni cheklash, masalan, tijorat sirini 
saqlash yoki davlat xavfsizligi manfaatlariga zarar etkazish 
singari alohida holatlar tomonidan yuzaga keltirilmagan 
bo’lsa, tovarlarni olib kirish yoki olib chiqish bo’yicha o’z 
statistik ma`lumotlarini HS olti belgili kodiga muvofiq yoki 
tasniflashning yanada chuqurroq darajasida e`lon qilish. 
MDHning HSga asoslangan TIF TN 1995 yil 3 noyabrdagi 
Mustaqil davlatlar hamdo’stligi Tashqi iqtisodiy faoliyatning yagona 
tovar nomenklaturasi to’g’risidagi bitim bilan tasdiqlangan, Shu 
tariqa, HSga asoslangan TIF TNni qo’llash zarurati O’zbekiston 
ishtirok etadigan bir qator xalqaro konvensiyalardan kelib chiqadi. 

---

 
105
HSning 2002 yildagi versiyasi, avvalgi variantdan farq qilib, 
bugungi kunda dunyoda bojxona maqsadlari uchun ham, statistik 
hisobot, tashqi iqtisodiy faoliyat monitoringi uchun ham tasniflanishi 
kerak bo’lgan xilma-xil tovarlarni aks ettiradigan eng to’liq versiya 
hisoblanadi. Chunonchi, agar yangi paydo bo’lgan mahsulot, buyum 
mavjud belgilanishlardan  birortasiga  tug’ri  kelmasa, unga o’z kodi 
beriladi. Misol   ucnun, "Elena" turidagi yog’ni va odatdagi sariyog’ 
na standart margarin deb aytib bo’lmaydi. Oziq-ovqat 
mahsulotlarining mazkur turi uchun "sutli pasta" tushunchasi joriy 
etilgan.  Bunday  misollar  esa  birgina emas.  Ishlab chiqaruvchilar 
iste`molnilarga ko’plab yangi mahsulotlarni taqdim etmoqdalar. 
Maishiy texnika zamonaviylashtirilyapti, endi magnitofonni shunchaki 
ovoz chiqaradigan asbob deb hisoblab bo’lmaydi. Unga 
radiopriyomnik, rangli  musiqa  kiritib  qo’yilishi  mumkin. Shu 
sababli musiqa markazi singari tushuncha turmushdan faol o’rin oldi.