Microsoft Word Diloromxon oya tayyor. Д. Ас?арова

Bolalarni maktabga tayyorlashda jismoniy tarbiyalashning ahamiyati. 
Jismoniy tarbiya – maktabgacha pedagogikaning muhim bir bo‘limi bo‘lib, bizda 
qaror topgan jismoniy tarbiya tizimining dastlabki bo‘g‘inidir. Uning 
vazifasi, bola sogligini saqlash, jismoniy sifatlarini o‘stirish, 
yoshlarni mehnatga 
va vatan himoyasiga tayyorlashdir. Jismoniy rivojlanish tor ma’noda bo‘yning 
o‘sishi, muskullarning ortishi, va shu kabi antropometrik va biometrik 
ko‘rsatkichlardir. Jismoniy rivojlanish kishi organizmini o‘rab turgan muhitga 
bog‘liqligi to‘g‘risidagi biologik qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi. Masalan: 
hayot sharoitini jismoniy tarbiya metodini bir muncha o‘zgartirish orqali 
organizmning funksional imkoniyat darajasini bir muncha ko‘tarish, jismoniy 
rivojlanish ko‘rsatkichlarini yaxshilash mumkin. Jismoniy tarbiya deganda 
organizmning morfologik va fiunksional rivojlanishini jamiyat talablari darajasida 
amalga oshirish, jismoniy sifatlarni qobiliyatlarni rivojlantirish, harakat malaka va 
ko‘nikmalarini shakllantirish, jismoniy madaniyat va sport sohasiga taalluqli 

---

79 
maxsus bilimlarni o‘zlashtrib olish tushuniladi. Maktabgacha ta`lim 
yoshidagi 
bolalarning jismoniy tarbiyasi ular hayotini saqlash, sog‘ligini mustahkamlash, 
harakat malakalarini shakllantirish va to‘la ma’nodagi jismoniy tarbiya berish 
madaniy genetik malakalarni shakllantirish, batartib hayot kechirish odatini 
singdirishga qaratilgan. Kun tartibidagi aksariyat hollarda genetik va chiniqtiruvchi 
muolajalarni bajarish orqali bolaning bilim doirasi kengayadi. Aqliy faolligi ortadi. 
U jasurlik, hallolik, batartiblik, qat’iylik, mustaqillik va shunga o‘xshash ijobiy 
xulq me’yorlari va qoidalarini ham egallab shakllanadi. Jismoniy tarbiya aksariyat 
hollarda butun guruh bilan bajariladi. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida harakatli 
o‘yinlarda bolalarda jamoatchilik uyushqoqlik, intizomlilik kabi xislatlar 
shakllanadi. Maktabga ta`lim 
yoshidagi bolalar organizmning o‘ziga xos tomoni 
shundaki, u juda tez o‘sadi va rivojlanadi. Shu bilan birga organizm funksiyalari va 
tizimlarining shakllanishi, hali tugallanmagan bo‘ladi. Shunga ko‘ra u tez 
jarohatlanadi. Shuning uchun bolalarga jismoniy tarbiya berishda quyidagilar 
birinchi darajali vazifalar hisoblanadi. 
1. Sog‘lomlashtiruvchi vazifalar. 
2. Ta’limiy vazifalar. 
3. Tarbiyaviy vazifalar. 
Jismoniy tayyorgarlik bolaning sog‘lomligi, harakat ko‘nikmalari, qo‘l 
mushaklari va ko‘rish-motor muvofiqligi rivojlanganligi bilan izohlanadi. 
«Rivojlanmaganlik» ning asosiy belgilari o‘ziga xos jismoniy rivojlanishning 
alohida jihatlarida ko‘rinadi. Masalan, suyak tuzilishida past bo‘yli bolalarda o‘z 
yoshiga ko‘ra tana bo‘yi va og‘irligidagi nomutanosiblik, tanadagi muvozanat 
buzilishlari, yurak kon tomir tuzilishidagi fiziologik yetishmovchiliklar tez 
toliqishlar, jismoniy yuklamalarni bajarishdagi imkoniyatlari pastligi shular 
jumlasiga kiradi. Kasalliklar va ularga moyillik bo‘yicha o‘tkaziladigan 
tekshiruvlarga kelsak, ular yashash joyidagi bolalar poliklinikalarida tor mutaxassis 
shifokorlar guruhi tomonidan olib boriladi. Jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari 
quyidagilardan iborat:
- harakatning asosiy turlarini rivojlantirish; 
- yurish va yugurishning barcha turlarini to‘g‘ri bajarish, shart-sharoitga 
muvofiq ulardan foydalanish; 
- sakrash, irgitish, tirmashib chiqishning barcha turlarini to‘g‘ri bajarish; 
- yumshoq joyda 40 sm balandlikka sakrash, joyidan turib 70 smdan kam 
bo‘lmagan uzunlikka sakrash, 100 metr masofani yugurib o‘tish predmetini turli 
vaziyatlardan turib otish 4-5 metr masofadagi vertikal va gorizontal nishonlarga 
tushirish; 

---

80 
- 2-3 doira yurib aylanib 3-4 qatorga safni o‘zgartirib tizilish, «birinchi, 
ikkinchi» hisob sanogidan keyin ikki qatorga tizilish, harakat davomida oraliq 
masofani saqlash; 
- turli xil dastlabki holatlardan turib jismoniy mashqlarni aniq, ritmik 
ko‘rsatilgan maromda musiqaga mos og‘zaki ko‘rsatmalarda aytilganidek bajarish; 
- sport o‘yinlari unsurlari ishtirok etadigan o‘yinlarda (voleybol, futbol, 
xokkey, basketbol, stol tennisi) faol ishtirok etish. 15 metrga erkin suzish, 
tana qismidagi mushakchalarni rivojlantirish; 
- qo‘l panjasi va barmoqlar harakatchanligini ta’minlash, barmoqlarni 
uynatish; 
- miriqib uyquga ketish va oromli uyqu; 
- o‘zining jismoniy ki
yofasi va sogligi haqida tasavvo‘rni shakllantirish, 
sog‘lom turmush tarziga erishish; 
- antropometrik ko‘rsatkichlarning (bo‘yi, vazni, boshining doirasi, ko`krak 
kengligi) 
yosh 
ko‘rsatkichi 
standartlariga 
muvofiq 
kelishi. 
Jismoniy rivojlanganlik darajasi, maktab 
yoshiga yetgan bolalarning jismoniy 
jihatdan rivojlanganlik darajasiga qo‘yiladigan minimal talablar: 
- mustaqil tarzda jismoniy mashqlarni bajara olish; 
- buyruqqa (start, stop) asoslanib yugura olish; 
- narvon 
yordamida tepalikka chiqa olish va pastga tusha olish; 
- narvon ustida o‘tirib oldinga siljiy olish; 
- 5 soniya davomida arqonda osilib turish; 
- arg‘imchoq ucha olish; 
- cheklangan saf va chiziq bo‘ylab yura olish; 
- qiya qo‘yilgan taxta ustidan yurib o‘ta olish; 
- bir o
yoqda qaldirg`och bo‘lib tura olish; 
- o
yoq uchlari bilan buyumlarni qisib ko`tarish, pastga surish va bir joydan 
ikkinchi joyga ko‘chira olish; 
- joyidan turib 15-20 marta sakray olish, 70-8- sm o‘zunlikka sakray olish, 30 
sm balandlikdagi to`siqdan sakrab o‘tish; 
- to‘xtamasdan 2-3 daqiqa davomida yugura olish; 100 metr masofani 
to`xtamasdan yugurib o`tish; 
- 10 metr masofani emaklab o‘tish; 
- safda to‘g‘ri turish va safni uzunasiga yurish; 
- saflanish va qayta saflanishni bilish; 
- musiqa ohangiga mos holda harakat qila bilish; 
- koptokni irgitish va ilib olish; 
- ilon izi shaklida yurish; 

---

81 
- to‘p-to‘p bo‘lib aylana bo‘ylab yura olish; xalq o‘yinlari «Kim chaqqon», 
«Ok terakmi-ko‘k terak?», «Qu
yonim-quyonim ne bo‘ldi?», «Chitti gul», 
«Bog‘lam-bog‘lam», «Kim oladi shu ginani», «Uchdi, chopdi, sakradi», «Qushim 
boshi», «Qoch bolam, qush keldi», «Tortishmachoq» kabi harakatli o‘yinlarda 
ishtirok eta olishdan iborat. 5yoshdan 7 
yoshgacha bo‘lgan yosh davri «dastlabki 
bo`y cho‘zilishi» dasri deb ataladi. Chunki bu davrda bola yil davomida 7-10 sm 
o‘sishi mumkin. Maktabgacha 5 
yoshli bolaning bo‘yi 106,0-10,7 sm, vazni esa 
17-18 kilogrammni tashkil etadi. Hayotining 6 yili davomida har oyda o‘rtacha 
vazniga 200,0 gr, bo‘yiga 0,5 sm qo`shilib boradi. Tajribalar va maqsadga 
qaratilgan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari natijasida 6 
yoshli bolalar harakat 
texnikasiga doir mashqlarni to‘g‘ri va tushungan holda bajaradilar.