Microsoft Word ?hali cografiyas?

Tabii amillar – relyef, iqlim, yer, torpaq v dig r t bii ehtiyatlardır. M hsuldar qüvv l rin inkişafı n q d r yüks kdirs , t bii amill rin birbaşa t siri d bir o q d r azdır. Demoqrafik amillar qrupuna, h r şeyd n vv l, miqrasiya proses- l rind regional f rql r, habel halinin t bii t krar istehsalı prosesl rinin intensivliyind ki f rql r aiddir.
Tarixi demoqrafiyaya v tarixi coğrafiyaya dair t dqiqatlar göst rir ki, eramızın
vv lind b ş riyy tin t qrib n ¾-ü, XVI srd 80%- q d ri, 1970-ci ild 75%-i, XX srin sonunda t qrib n 70%-i hazırda n sıx m skunlaşmış Ş rqi, c nub-Ş rqi, c nubi, c nub-Q rbi Asiya, Q rbi v M rk zi Avropada yaşayırdı. Bu m lumatlar bütün Yer kür si miqyasında uzun vaxt k simind halinin «qatılaşması»nın xeyli davamlı qaldığını göst rir. 6halinin regional, xüsus n lokal s viyy d razi yerd yişm sin g ldikd is burada hali sayının daim d yişm si müşahid edilir. Bunun iki s b bi vardır: vv la, dünya regionlarında t bii hali artımının qeyri- b rab r sür ti, ikincisi, miqrasiya n tic sind halinin yerd yişm si.

Mühazir& 18.

Ş6H6R YAŞIYIŞ M6SK6NL6RİNİN COĞRAFİYASI

Ş&h&r – mür kk b sosial-iqtisadi hadis dir. O, iCtimai istehsalın t m rküzl şdiyi, müxt lif maddi nem tl rin, eyni zamanda, h m yaradıcısı, h m d istehlakçısı olan xeyli sayda insan kütl sinin c ml şdiyi yaşayış m nt q sidir. S n tkarlığın, ticar tin z if inkişaf etm si, siyasi p rak nd lik n tic sind orta

srl rd ş h rl r, dem k olar ki, yaranmamış, onlar ancaq feodalizm dövründ , X- XI srl rd n s n tkarlığın v ticar tin inkişafı il yenid n böyüm y başlamışlar. Bu inkişaf XIV-XV srl rd yüks k s viyy y çatmışdı. H min dövrd b zi ş h rl rin (Venesiya, Antverpen) 200 min halisi var idi. Ş h rl r s naye, II sivilizasiya inqilabından sonra sür tl inkişaf etm y başlamış, hazırkı elmi-texniki t r qqi dövründ is n coşqun inkişaf s viyy sin çatmışdır. III sivilizasiya inqilabı dövründ «urbanizasiya fenomeni» t zahür edir.
Yer kür sinin halisi artıq 6396 mln. n f rdir (2004) ki, onun da yarıdan çoxu
ş h rl rd yaşayır.
Hesablamalara gör , 1800-cü ild dünyada ş h r halisi t qrib n 27 milyon n f r idi ki, bu da dünya halisinin c mi 3%-ni t şkil edirdi. Bu r q m 1850-ci ild 75 milyon (6%), 1900-cü ild 218 milyon n f r (13,6%) olmuşdur. XX srd , xüsusil onun ikinci yarısında ş h r halisi sür tl artmağa başlayaraq, 1950-ci ild 738 milyon n f r (29,3%), 2000-ci ild 2926 milyon n f r (47,5%) çatmışdır. XXI srin birinci ç r yind ş h r halisinin daha da artaraq, 2025-ci ild 5056 milyon n f r (61,1%) çatacağı proqnozlaşdırılır. Dünyada 100 min n f rd n çox sakini olan 2,5 min yaxın, onların arasında da 400- q d r «milyonçu» ş h r, o cüml d n meqaş h r (BMT-nin q bul etdiyi terminologiyaya gör , h r sinin
halisi 8 milyon n f rd n artıq olan aqlomerasiyalar da onlara daxildir) vardır. 1950-ci ild onların sayı 2, 2000-ci ild 24 idis , 2015-ci ild is onların sayının 33 olacağı gözl nilir. Ehtimal olunur ki, 2015-ci ild 30 iri aqlomerasiyadan inkişaf
etmiş ölk l rd ancaq beşi (Tokio, Nyu-York, Los-Anceles, Osaka, Paris) qalacaqdır. London, Moskva bu qrupu t rk ed kdir. 25 aqlomerasiya inkişaf etm kd olan ölk l rd yerl ş c kdir.
Bombey (27,4 milyon n f r), Laqos (24,4 milyon), Şanxay (23,4 milyon), Cakarta (21,2 milyon), San-Paulu (20,8 milyon), K raçi (20,6 milyon), Pekin (19,4 milyon), D kk (19,0 milyon), Mexiko (18,8 milyon) üçün fenomenal artım proqnozlaşdırılır. Bu siyahıda Nyu-York ancaq 11-ci olacaqdır. Ola bilsin ki, bu proqnozların b zil ri özünü doğrultmasın, bel ki, bir müdd t bundan vv l Mexiko halisinin 30 milyona çatacağı proqnozlaşdırılırdısa da, bu özünü doğrultmadı.
6hali. 6hali ş h rin parametrl rini v bütün dig r yardımçı sisteml rinin t şkilini mü yy nl şdir n &sas yardımçı sistemdir. Ş h rin halisi bütün ş h rsalma ehtiyatları v ş h ri müxt lif yönl rd n s ciyy l ndir n tör m göst ricil rin alınması üçün baza göst ricisidir.
Ş&h&r &halisi üç m nb : a) t bii artım, b) mexaniki artım, k nd m sk nl rinin d yişm si, yaxud onların ş h r hüdudlarına qatılması hesabına t ş kkül tapır. Ş&h&rin iqtisadi bazası iki sas hiss d n – şaharyaratma v şaharaxidmat bazalarından ibar tdir.
Ş h rin ş h rd nk nar iqtisadi, m d ni, elmi, inzibati laq l rinin icrasına, y ni h min ş h rin rayon v ya dövl t miqyasında sas v zif l rinin yerin yetirilm sin yön ldilmiş f aliyy ti şaharyaratma bazası adlanır.
Şaharaxidmat bazası ş h rin özü, onun halisi üçün mövcuddur. Onlar yerind c istehlak edil n m hsul, - o cüml d n s naye v n qliyyat m hsulu istehsal edirl r.