www.ziyouz.com kutubxonasi
61
Faqatgina payg‘ambarlik nuri bilan ko‘rish mumkin. Payg‘ambar sollallohu alayhi
vasallam ham Jabroil alayhissalomni o‘z suratlarida faqat ikki marotaba ko‘rganlar
(Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari). U zot sollallohu alayhi vasallam Jabroil
alayhissalomdan o‘zlarini asl suratlarida ko‘rsatishlarini so‘raganlar va Baqi’ degan joyda
ko‘rishishga va’dalashishgan. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga Jabroil
alayhissalom Xiro tog‘ida ko‘rinib, mashriqdan mag‘ribgacha bo‘lgan ufq tomonni
berkitib qo‘yganlar. Ikkinchi marotaba o‘z suratlarida Me’roj kechasida sidratul
muntahoning oldida ko‘ringanlar. U zotni Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam
ko‘pincha odam suratida, ya’ni Dahiyat al-Kalbiy degan sahobaning timsolida ko‘rganlar
(Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari). Bu sahoba yuzlari chiroyli kishi edi. Ko‘pchilikning
aytishicha, qalb egalaridan bo‘lgan ahli mukoshafalarga ham shayton o‘z suratida
ko‘rinadi. Ularga uyg‘oq vaqtlarida ko‘rinadi. Uni ko‘zlari bilan ko‘rishadi va gapini
quloqlari bilan eshitishadi. Mana shu suratining haqiqiy ko‘rinishidir.
Ko‘p solih kishilarga uyqularida ham ko‘rinadi. Uyg‘oqligida ko‘radigan inson uyquda
bo‘ladigan narsalarni ko‘rishdan hislar dunyo bilan band bo‘lishi man qilmaydigan
darajaga yetgan insondir. Demak, boshqalar uxlaganda ko‘radigan narsalarni u
uyg‘oqligida ko‘radigan bo‘ladi.
Umar ibn Abdulazizdan rivoyat qilindi: «Bir kishi Robbidan odam farzandining qalbidagi
shaytonning o‘rnini ko‘rsatmog‘ini so‘radi. Haligi kishi uyqusida billur toshga o‘xshagan
bir kishining jismini ko‘rdi. Uning tashqarisidan ichi ko‘rinib turardi. Shaytonni esa bir
qurbaqa suratida ko‘rdi. Haligi billur toshga o‘xshagan kishining chap tomonida, qulog‘i
bilan yelkasining o‘rtasiga o‘tirib olgan edi. Shaytonning ingichka uzun xartumi bor edi,
uni haligi kishining chap yelkasi tomonidan qalbiga kirgizib vasvasa qilardi. Agar Alloh
taoloni eslasa, u uzoqlashardi».
Shunga o‘xshash goho uyg‘oqlikda ham ko‘z bilan ko‘riladi. Batahqiq, ba’zi mukoshiflar
shaytonni bir o‘laksaning ustida cho‘nqayib o‘tirgan it suratida, insonlarni shu o‘laksaga
chaqirayotganini ko‘rishgan ekan. O’laksa esa dunyoning misolidir. Bu shaytonni haqiqiy
suratida ko‘rishga kiradi. Chunki qalbda malakut olamiga muvofiq tarzda bir haqiqat
zohir bo‘lmog‘i lobuddir. Ana shu paytda uning (ya’ni, malakut olamining) asari shahodat
va mulk olamiga muvofiq tarzda zohir bo‘ladi, chunki malakut olami bilan shahodat
olami bir-biriga bog‘liqdir.
Qalb uchun ikki yo‘l borligini bayon qilgan edik. Biri g‘ayb olamiga oid bo‘lib, u ilhom va
vahiy kiradigan o‘rindir. Yana biri shahodat olamiga oiddir. Bu olam tomonidagi yo‘lda
insondan zohir bo‘ladigan narsa xayoliy suratdir. Chunki shahodat olamining hammasi
xayolotlardir. Lekin xayol goho shahodat olamining zohiriga his bilan qarashdan hosil
bo‘ladi. Ana shunda surat ko‘rilgan narsaga muvofiq kelmasligi ham mumkin. Hatto bir
shaxsni chiroyli suratda ko‘radi, vaholanki uning botini iflos va ichki olami qabih bo‘ladi.
Chunki shahodat olami chalkashligi ko‘p olamdir. Ammo malakut olamining qalblarga
nur taratishidan xayolda hosil bo‘ladigan surat esa ana shu surat sifatining xuddi o‘zi va
unga muvofiq bo‘ladi. Chunki malakut olamida surat sifatga tobe va unga muvofiq bo‘lib,
shak-shubhasiz yomon sifat yomon surat bilan ko‘rinadi. Demak, shayton it, qurbaqa,
cho‘chqa va shunga o‘xshash boshqa suratda ko‘rinadi. Farishta esa chiroyli suratda
ko‘rinadi. Xullas, ana shu surat sifatlarning nishoni va haqiqatda uning aniq nusxasidir.
Shuning uchun uyqudagi maymun va to‘ng‘iz iflos insonga dalolat qiladi. Qo‘y esa ko‘ngli
Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy