Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
FOL (fors. - oldindan aytish, topish, arab. - kelajakning yaxshilik belgisi), r o m -kishilar 
takdirini, kelajakni yoki noma’lum voqea va hodisalarni "aytib berish"ning soxta har xil 
usullari. 
F. dastlab ibtidoiy jamoa davridayoq paydo bo‘lgan. Ovchilik, so‘ngra choravachilikning 
vujudga kelishi bilan qushlarning sayrashi, uchishi, harakatlariga qarab F. ko‘rish rasm 
bo‘la boshladi. Ibtidoiy dehqonchshshk paydo bo‘lgan davrda yulduzlarga qarab F. 
ko‘rish tarqaldi; keyinchalik bunday F. ko‘rish negazida soxta fan - astrologiya yuzaga 
keldi. F. bobilliklar, etrusklar, yunonlar va b. qad. xalqdarda keng tarqalgan edi. F. 
ko‘rish bilan maxsus kishilar - folbinlar shug‘ullanganlar. Ko‘pgana xalqlarda folbinlar 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
87
suyaklar, don-dukkakli o‘simliklarning mevalari, yong‘oq, qo‘y qumalog‘i va sh.k. 
yordamida F. ochganlar. O’rta Osiyo xalqdarida F. ochishda F. ochtiruvchining tomirini 
ushlab, nomini takrorlash yoki boshqa so‘zlar aytish, mayda toshlardan foydalanish 
yoxud piyoladagi suvga paxta tashlash kabi usullar qo‘llanilgan. Keyingi davrlarda 
kartaga va qo‘l kaftining chizikdariga qarab F. ochish keng tarqaldi. F.ning hoz. kunga 
qadar saqlanib qolgan eng qad. ko‘rinishi tushga qarab F. ochishdir. F. ochish negizida 
tabiat va odamlarni boshqaruvchi g‘ayritabiiy kuchlar bilan aloqa bog‘lab, noma’lum 
voqea va hodisani anglash mumkin, degan diniy tasavvurlar yotadi.
 
FOROBIY Abu Nasr (873-950) - o‘rta osiyolik qomusiy olim, faylasuf. Sirdaryo 
qirg‘og‘idagi Forob sh.da tug‘ilgan. Buxoro va Samarqandda o‘qidi. Eron shaharlarida 
bo‘ddi. O’rta asr fani hamda tillarni o‘rgandi. Ayrim ma’lumotlarga qaraganda, u 70 dan 
ortiq tilni bilgan. Aristotel va Platon asarlarini sharhlab bergan. Sharq mamlakatlarida 
ulug‘lanib "Ikkinchi muallim", Shark Aristoteli deb nom olgan. U tibbiyot matematika, 
filologiya, musiqashunoslik, mantiq, axloqshunoslik, davlatshunoslik, falsafa va b. 
sohalar bo‘yicha 160 dan ortiq asar yozib qoldirgan. F. fikricha, olam - yagona 
mavjudot, Alloh hamma narsaning ibtidosi, barcha vujudlar uning emanatsiyasi 
(nurlanishi) asosida kelib chiqadi. "Fozil shahar aholisi" asarida qayd etishicha, faqat 
xudo o‘z zotiga ko‘ra tafakkur qiladi va tanho Ugana eng yaxshi ilmlarni biladi. Nazariy 
hikmat xudo zotini bilish ilmi bo‘lmay, balki U yaratgan narsalar haqidagi ilmdir va shu 
yaratilgan narsalarga qarab Uning jamolini, qudratini, hikmat va adolatini bilish mumkin. 
F. fikricha, aqd shariatning tayanchi va madadkori bo‘lib, mohiyatan u bilan birdir. 
Shariatni tushunish uchun akd ishlatish zarur. Inson tasavvuriy quvvat orqali erishishi 
mumkin bo‘lgan "eng mukammal bosqich" payg‘ambarlik bo‘lib, payg‘ambarlikning "eng 
mukammal bosqichi" tasavvuriy quvvat vositasida hosil qilinadigan vahiydir. "Fozil 
shahar aholisining fikrlari", "Baxt-saodatga erishuv haqida" va shu kabi asarlarvda 
barcha aholini baxt-saodatga, ilm-ma’rifatga olib boruvchi, ularni komil inson qilib 
tarbiyalovchi ideal jamoa haqidagi fikrni olg‘a surdi. F.ning diniy, falsafiy qarashlari 
keyingi davr olimlariga muhim ta’sir ko‘rsatdi. 
FOSIQ (arab. - yo‘ldan adashgan, axloqsiz) - 1) islom an’anasida diniy majburiyatlarni 
ado etmagan gunohkor; 2) axloqiy ma’noda -fahsh, buzuq odam. 
"Fosiq" kalimasi johiliyat davrida qo‘llanilmagan. Qur’oni karimda o‘zak holida yetti, 
tuslangan fe’l sifatida o‘n va "fosiq" shaklida esa (ikkitasi birlikda, boshqalari ko‘plikda) 
o‘ttiz yetti joyda keladi. Ba’zi oyatlarda yahudiylar, xristianlar, mushriklar va munofiqlar 
haqida so‘z borarkan, ko‘plarining F. ekanlari bildiriladi (mas., Baqara, 99; Oli Imron, 
110; Movda, 47, 59; Tavba, 67); boshqa ayrim oyatlarda esa, fisq va fusuq mo‘minlarga 
nisbatan ham ishlatiladi (Baqara, 197, 282; Nur, 4). Oyatlarda ma’lum qilishiga ko‘ra, 
Alloh F.lardan rozi bo‘lmaydi, moliy ehsonlarini qabul etmaydi va o‘zlarini hidoyatga 
erishtirmaydi. Ularni dunyoda jazolagani kabi, oxiratda ham jahannamga tashlaydi. 
FOTIMA (taxm. 605/606—632/633) -Muhammad (sav)ning kenja qizlari. F.ga e’tiqod 
qilish shialar o‘rtasida keng tarqalgan. Shia imomlari va musulmon mamlakatlaridagi 
ko‘pchilik sulolalar (Idrisiylar, Fotimiylar, Sa’diylar va b.) shuningdek, barcha sayyidlar 
F. va uning eri Ali ibn Abu Tolib avlodlari deb hisoblanadi. F. go‘zal bo‘lgani uchun Zahro 
(Guldek) deb laqablanadi. F.ni Alidan 5 farzandi (uch o‘g‘il (bittasi yoshligida vafot 

---

Islom Ensiklopediyasi