Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
83 shofi’iylik tariqati ijtihodni qiyos bilan aynan bir narsa deb hisoblab, uni qat’iyat bilan tatbiq etdi. Keyinroq Ahmad ibn Hanbal (855 y. v.e.) asos solgan hanbaliylik mazhabi ham tan olindi. Bu tariqat Qur’on va hadislardan imkoni boricha keng foydalanganligi va ijtihodga ishonchsizlik bilan qaraganligi ma’lum. F. -huquqshunoslikning boshqa maktablari ham bor edi, ammo, 14-a.ga kelib, mazkur to‘rt sunniy mazhab hamda bir necha shialik tariqatlarigana saqlanib qoldi. F. mazhablaridan har birining ta’limoti uning tarafdorlari e’tirof qilgan asarlarda bayon etilgan. Bu asarlarning ko‘pchiligi o‘rta asrlarda mazhab asoschilari, ularning yaqin shogirdlari va izdoshlari, atoqli huquqshunoslar tomonidan yozilgan. Mas., hanafiylik mazhabi bo‘yicha Abu Hanifaning shogirdi Muhammad ibn al-Hasan al-Shayboniy (805 y. v.e.)ning oltita kitobi eng mo’tabar (Kutub zohirat ar-rivoya) hisoblanadi. Mazkur asarlarning eng muhim qoidalarini keyinchalik Abul Fazl al-Marvaziy o‘zining "al-Kofi" kitobida umumlashtirdi, Shamsiddin as-Saraxsiy (1090 y. v.e.) bu kitobni batafsil sharhlovchi "al-Mabsut" asarini yaratdi. "Al-Mabsut" hanafiylik mazhabiga oid eng obro‘li asarlardan biri deb tan olinadi. Molik ibn Anasning "al-Muvatto" kitobi molikiylar fiqhi bo‘yicha yetakchi manbaligicha qolmoqda. Bundan tashqari molikiylik faqihlarining bir necha avlodi, avvalo, Abdusalom Saxnun (854 y. v.e.) tomonidan yaratilgan "al-Mudavvana al-kubro" asari juda mashhur. Ahmad ibn Hanbalning "al-Musnad" asari hanbaliylar uchun shunday ahamiyatga ega. Ash-Shofi’iyning "al-Umm" asari shofi’iylik F. - huquqshunosligi bo‘yicha birinchi manbadir. Shialar F.ga doir anchagina kitoblar ham ma’lum. Umuman, F.ga oid asarlar orasida turli mazhablarning xulosalarini taqqoslashga bag‘ishlangan asarlar (ilm al-xilof) sezilarli o‘rin oladi. Bir mazhab tarafdorlari o‘rtasida ham ixtiloflar borligi F. - huquqshunosligiga xos xususiyatdir. 9-a. o‘rtalaridan e’tiboran sunniy F -huquqshunosligida faqat o‘tmishdagi yirik huquqshunoslar ijtihod xukuqiga ega, degan goya qaror topa boshlagan edi, 10-a. o‘rtalariga kelganda esa, o‘zining huquqqa oid qarorlarini ta’riflab berish usullari tizimiga ega bo‘lgan yangi mazhablar yuzaga kelishi mumkin emas, degan e’tirozsiz yakdil bir fikrga kelindi. Binobarin, endi har bir faqih muayyan mazhab ta’limotiga ergashmog‘i darkor bo‘lib qoldi, buni taklid deb yuritadigan bo‘ldilar. Shu vaqtdan boshlab F. - huquqshunoslikning rivoji e’tirof qilingan mazhablar doirasida davom etdi. Bunda o‘tmishdagi yirik mujtahidlarning xulosalarini muntazam holatga keltirishga, ularning asarlarini sharxdashga, ularni qayta ishlab, qisqa va sodda to‘plamlar tayyorlashga asosiy e’tibor berildi. O’rta asrlarda va yangi davrda F. -huquqshunoslikka oid asarlar orasida fatvo to‘plamlari ko‘paydi. Fatvo to‘plamlari tartibga solinadigan mavzular bo‘yicha guruhlangan va har birining manbai ko‘rsatilgan favqulodda me’yorlar majmuasidir. Al-Quduriyning (1037 y. v.e.) "Muxtasar", Qozixonning (1196 y. v.e.) "Fatovo", Burhoniddin Ali Marg‘anoniyning (1197 y. v.e.) "Hidoya", Ibn Bazzozning (1414 y. v.e.) "Fatovo" asarlari bunga misol bo‘ladi. Sunniy faqihlar fatvolarining aksariyat to‘plamlari keng mazmunli bo‘lib, tahorat, namoz, dafn, zakot, ro‘za, haj, turli savdo-sotiq bitishuvlari va majburiyatlarini, mulkni tasarruf etish tartibotini, vaqf, meros, nikoh-oila munosabatlari har xil huquqbuzarliklar, musulmon hokimiyatini nomusulmon va b. davlatlar bilan munosabatlari, qozilik, kiyinish, ovqatlanish qoidalari va shu kabi asosiy bo‘limlarni o‘z ichiga oladi. Bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan ayrim masalalarga taalluqli ishlar ham borligi ma’lum. Mas., al-Mavardiyning (1058 y. v.e.) "al- Ahkom as-sultoniya" risolasi asosan xalifalikni tashkil etish va uning faoliyatini yo‘lga qo‘yish hamda shu munosabat bilan moliya, yer, jinoyat va qozilik huquqiga bag‘ishlangan. Shia huquqshunoslari odatda boshqacha tasniflash yo‘lidan borib, F.ning barcha me’yorlarini to‘rt guruhga bo‘ladilar. Mazkur guruhdar ibodat tartibini, ikki tomonlama shartnoma (uqud), shu jumladan nikoh, muayyan shakldagi bir tomonlama |