Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

MUDARRIS (arab. - dars beruvchi) - madrasa o‘qituvchisi. M.lar muayyan ilohiyot 
fanidan dars bergan. Hozir madrasalar va diniy un-tlarda faqat diniy ilmlardan emas, 
dunyoviy fanlardan dars beruvchilar ham M. deb ataladi.
MUJASSIMIYLAR, al-Mujassima ("jismlantiruvchilar") - Allohni jism sifatida tasavvur 
etuvchi turli aqidaviy maktablar izdoshlarining umumiy nomi. M. nomi ko‘pincha al-
mushabbihaning sinonimi sifatida qo‘llanilgan. Shia aqidasi asoschilaridan bo‘lgan 
Hishom ibn al-Hakam (814 y. Bag‘dodda v.e.) Allohni jism sifatida belgilab, U uch 
o‘lchov birligi (uzunlik, kenglik, balandlik) bilan cheklangan, jism xususiyatlariga (rang, 
hid, harakat va b.) ega deb hisoblagan. 
MUJOHID (arab. - e’tiqod uchun, muqaddas ish uchun kurashchi; aynan - jihod 
urushining ishtirokchisi) - Sharkdagi barcha musulmon mamlakatlarida ishlatiladigan 
tushuncha. Ilk islomda va o‘rta asrlarda M. xudo yo‘lida jang qiluvchi, deb talqin etilgan. 
Yirik islom ruhoniylari yoki tashkiloglari biror urushni jihod (g‘azavot) deb fatvo bergan 
holdagana ana shu urush qatnashchilari M. hisoblangan. Hoz. davrda musulmon 
mamlakatlarida demoqratik harakatlarga va milliy hukumatlarga qarshi olib borilayotgan 
reaktsion harakatlar ishtirokchilari o‘zlarini M. deb ataydilar.
MUJTAHID (arab. - intiluvchi, g‘ayrat qiluvchi) - o‘rta asrlarda islomda ijtihod huquqiga 
ega bo‘lgan, ya’ni mustaqil ravishda diniy aqidaviy va huquqiy masalalar bo‘yicha xulosa 
bera oladigan va hukm chiqara oladigan shaxs. Sunniylarda diniy huquq mazhablarining 
asoschilari, shialarda yuqori martabali ruhoniylar va diniy xuquqshunoslar M.lar deb 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
200
ataladi. 
Islom ulamolari ittifoqiga ko‘ra, payg‘ambar (as)ning ko‘p sahobalari ham M. bo‘lganlar. 
Chunki, keyinga avlodlar ulardan islomning avvalidagi fikhiy ilmlarni olganlar. 8-a.ning 
ikkinchi yarmidan boshlab mazhab asoschilari va ularning usullarini ishlab chiqqan 
izdoshlari M. deb atala boshlangan. M.lar uch darajaga ajratilgan: 1. Shariat 
darajasidagi M. (mujtahid fi-sh-shar); u amaliyotda qo‘llagan manbalarni o‘zi aniqlagan, 
o‘zi sharxlagan. U hech kimning e’tirozini qabul qilmasligi mumkin bo‘lgan. 2. Mazhab 
darajasidagi M. (mujtahid fi-l-mazhab); u har qanday masalani faqat o‘z mazhabi 
asoschisi manbalariga suyangan holda hal etgan. 3. Ayrim masalalarni yechish 
darajasidagi M. (mujtahid fi-t-tarjih); u o‘zidan avvalgi M.lar hal etmagan masalalarni 
tadqiq etish huquqiga ega bo‘lgan. Agarda ko‘rilayotgan masala bo‘yicha hukmlar bir 
necha bo‘lsa, u o‘zining ilmiy salohiyatiga ko‘ra, ulardan birini quvvatlashi mumkin 
bo‘lgan. M. darajasiga da’vogar faqih fiqhiy bilimlarni mukammal egallagan, boshqa Mlar 
bilan bo‘ladigan munozaralarda va ommaviy chiqishlarda o‘z qarashlarini himoya qilishi 
lozim bo‘lgan. Undan tashqari M. arab tilini mukammal egallagan, Qur’on va uning 
tafsirlarini yod olgan, kamida uch ming hadisni sharxlari bilan bilishi shart bo‘lgan. M. 
odob-axloqi, turmush tarzi namunali bo‘lishi lozim. Hatgo islomning dastlabki davrlarida 
ham faqihlar ijtihodning birinchi va ikkinchi darajasiga kamdan-kam hollarda 
erishganlar. Ko‘pincha ular vafotidan so‘ng ular shu darajada e’tirof etilgan. 11-a.dan 
boshlab "ijtihod eshiklari yopilgach", bu umuman mumkin bo‘lmay qoldi. Sunniylikda oliy 
darajadagi M.lar deb mazhablar asoschilari e’tirof etiladi. Hoz. vaqtda buyuk muftiylar, 
yirik jamoalar (qavmlar) rahbarlari, diniy universitetlar rektorlari va b. ba’zan uchinchi 
darajadagi M. leb e’tirof qilinadi.
MUKOTAB - fiqhda o‘zini o‘zi sotib olishi haqida yozma bitim tuzgan kul (cho‘ri). Bitim 
to‘lov mikdori, to‘lov muddati va shartlarini belgilagan. Bitim imzolangandan e’tiboran 
xo‘jayin qulga bo‘lgan egalik huquqining bir qismidan mahrum bo‘lgan (faqihlarning 
iborasiga ko‘ra, qul "xo‘jayinning mulkidan chiqadi, lekin uning egalik huquqidan 
chiqmaydi"). Bitim imzolangach, cho‘ri xo‘jayin uchun begona ayol maqomini oladi, 
xo‘jayin u bilan birga yashash huquqidan mahrum bo‘ladi va bunga amal qilmasa jinoiy 
javobgarlikka tortiladi. 
M. erkin harakat qilish va iqtisodiy faoliyat yuritish, xususiy mulk sotib olish huquqiga 
ega bo‘lgan (faqat kul sotib olish emas), bitim imzolangandan keyin tug‘ilgan farzandlar, 
bitim shartlari bajarilgach, erkin, ozod bo‘lganlar. Biroq, M. xo‘jayinning roziligisiz 
turmush kura olmagan. Agarda M. navbatdaga badal yoki so‘nggi to‘lovni berishni 
kechiktirsa, unga qo‘shimcha muddat berilgan, uvdan so‘ng esa, bitim bekor qilingan. 
Agarda to‘lovlar o‘z vaqtida to‘lanib kelinayotgan bo‘lsa, u holda hatto xo‘jayin va M.ning 
bir paytda vafot etishlari ham bitimni bekor qila olmagan - barcha huquq va 
majburiyatlar har ikki tomonning merosxo‘rlariga o‘tgan 
MULK, M i l k (ko‘pligi - amlok) - ma’nodosh bo‘lgan va ko‘pincha aralash holda 
qo‘llaniladigan istiloxdar (MLK o‘zagidan -"ega bo‘lmoq"). Mulk ham cheklanmagan 
hokimiyat (jumladan, podsho hokimiyatini) va shak-shubhasiz xususiy egalikni, ham 
mana shu xususiy egalik ob’ektini, milk esa - faqat xususiy egalik ob’ektini anglatadi. 
Xususiy egalik huquqi meros, sotib olish, in’om, xususiy egalik ob’ektini yaratish 
(buyumlar yasash, unumsiz yerni o‘zlashtirish, foydali qazilmalar qazib chiqarish va b.) 
va harbiy o‘lja sifatida bosib olish yo‘li bilan vujudga keladi. M. muddatga ega emas, 

---

Islom Ensiklopediyasi