Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
NE’MATULLOHIYLAR - shialikdagi so’fiylik tariqati tarafdorlari. Shialarning 5-imomi 
Muhammad al-Boqir avlodidan hisoblangan sayid Ne’matulloh Valiy (1330-1431) asos 
solgan. U Samarqand, Hirot, Yazd va ko‘proq Kermonda yashagan. Xonaqohi va 
maqbarasi o‘sha yerda. Sulton Shohruh (hukmronlik davri 1405-1447) N. va ularning 
piri Ne’matullohni o‘z panohiga olgan. 16-a.da Eronda shialik hukmron mafkuraga 
aylangach, N. tariqati keng tarqalib, asosan shaharlarning savdo-hunarmand doiralarini 
o‘ziga jalb qildi. N. siyosiy faolligi, davlatning ichki hayotiga ta’sir ko‘rsatishi bilan 
boshqa tariqatlardan ajralib turardi. N.ning Hindistonda ham tarafdorlari bo‘lgan. Bu 
yerdaga N. tariqatiga a’zo bo‘lgan har bir shaxs ismiga Ali shoh qo‘shimchasi qo‘shilishini 
shart qilib qo‘yganlar, boshqa jihatdan Erondagalardan farq qilinmagan. N. Ali (kv) va 
tariqat asoschisi Ne’matulloh Valiyga sadoqatli bo‘lishga qasamyod qilib, o‘z zikrlarida Ali 
(kv) va yashiringan imom-mahdiyni madh etishgan. Tariqat a’zosi bosqich (taslim, zuhd, 
faqr, rido, mahabba, fano, vafo)dan iborat yo‘l (marhala)ni bosib o‘tishi kerak bo‘lgan. 
N.dagi qutb lavozimi merosiy bo‘lgan. 19-a. o‘rtalarida ko‘plab guruhlarga bo‘linib 
ketgan. Uning tarafdorlari Eronda hozir ham bor.
 
NIZOMIY GANJAVIY Abu Muhammad Ilyos ibn Yusuf (1141-1209) — ulug‘ ozarbayjon 
shoiri va mutafakkiri. Ganja sh. (Ozarbayjon)da tug‘ilgan. Yeshlik chog‘laridan 
insonparvarlik, mardlik, o‘zaro yordam shiorlariga amal qiluvchi axiylar jamoasiga 
kirgan. N.G.ga shuhrat keltirgan "Xamsa" ("Besh doston") asarida (1173-1203 y.lar) 
shoirning teran diniy-falsafiy qarashlari aks etgan. "Xamsa"ning birinchi qismi "Mahzanul 
asror" ("Sirlar xazinasi") deb ataladi. Doston Xudoga munojot, Muhammad (sav)ga na’t 
(maqtov) bilan boshlanadi. Alohida boblarda Xudoi taolo tomonidan insonning yaratilishi, 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
222
uning jannatdan kuvilish, tavba-tazarrulardan so‘ng poklanishi va aziz zotga aylanishi 
tasvirlanadi. Muhammad (sav) hayotiga oid boblarda me’roj voqeasi badiiy tarzda 
yoritiladi. Shuningdek, unda Muso (as), Iso (as) va b. payg‘ambarlar boshidan kechgan 
ayrim voqealar ifodalanadi. Doston boshdan oxirigacha so‘fiyona ruh bilan sug‘orilgan, 
tasavvuf ruknlari ibratli masallar, rivoyatlar, ramziy hikoyatlar orqali tavsif qilingan. 
Turkiy va forsiy adabiyotlarda N. G.ning bu asariga javoban 40 dan ortiq doston 
yaratiddi. Jumladan, Alisher Navoiy "Hayratul-abror" dostonini undan ilhomlanib yozgan.