Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
MAZHAB (arab. - yo‘nalish, oqim, yo‘l, ta’limot), shariat mazhablari — islomda diniy 
huquq tizimlari va yo‘nalishlari. 8-9-a.larga k.elib shariatning shakllanishi jarayonida 
huquqshunoslik - fiqh sohasida juda ko‘p M.lar yuzaga kelgan. Hoz. vaqtda sunniilikda 
to‘rtta M. - hanafiylik, molikiylik, shofi’iylik, hanbaliylik (M.lar nomi ularning asoschilari: 
Abu Hanifa (Imomi A’zam), Molik ibn Anas, Shofi’iy, Ibn Hanbal nomidan olingan), 
shialikda bir M. -ja’fariylik (asoschisi - Ja’far as-Sodiq) saqlanib qolgan. Shariat M.lari 
diniy firqalardan farq qiladi. Sunniylikdagi to‘rttala M. ham teng hisoblanadi, yirik 
musulmon universitetlarida to‘rt mazhab bo‘yicha alohida dars o‘qitiladi. M.lar umuman 
an’anaviy diniy huquq doirasidan chiqmagani holda, shariat masalalarida yengilroq yoki 
qattiqroq hukm chiqarishlari bilan bir-biridan farq qiladi. Hozir islom mamlakatlarida 
hanafiylik (Turkiya, Pokiston, Hindiston va h.k.), molikiylik (Tunis, Jazoir, Marokash, 
Liviya), shofi’iylik (Misr, Indoneziya va h.k.), hanbaliylik (Saudiya Arabistoni) M.lari, 
shuningdek, shialik tarqalgan mamlakatlar (Eron, Iroq, Yaman va h.k.)ning huquqiy 
hayotida ja’fariylik M.i o‘z mavqeini ma’lum darajada saqlab kelmoqda. O’rta Osiyoda, 
xususan, O’zbekistonda hanafiylik M.i keng yoyilgan.
MAKKA - musulmonlarning muqaddas shahri. Saudiya Arabistonining g‘arbida, Qizil 
dengaz sohilidan 80 km uzoqlikda tog‘lar orasida joylashgan bu shaharni arablar Umm 
ul-Qurro, Umm ul-Madoin, ya’ni shaharlar onasi deb yuritadilar. Qur’onda "Bakka" nomi 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
179
bilan kelgan. U Hijozning ma’muriy va savdo markazi, musulmonlar haj qiladigan -
musulmonchilikning beshinchi ahkomi bajariladigan joy. Qur’oni karim 114 surasining 86 
tasi Makkada nozil bo‘lgan. M.da Ka’ba bilan bosh masjid - Harom masjidi bor. M. - 
islom dinining Muhammad payg‘ambari (sav)ning vatanlari, arablarning qad. 
ziyoratgohi. Musulmon rivoyatlariga ko‘ra, M.da Odamato va Momohavo hamda Shis, 
Ibrohim, Ismoil va Hojar yashaganlar. Makka sh.ga qachon asos solingani ma’lum emas. 
Ilk bor Zamzam bulog‘i tevaragida aholi yashash maskanlari paydo bo‘lgani haqida 
ma’lumot bor. Islomga qadar Makka majusiy arab qabilalarining diniy hamda Sharq bilan 
O’rta dengaz bo‘yidagi davlatlar o‘rtasidagi muhim savdo markazi bo‘lgan. Islom 
vujudga kelishidan ko‘p asrlar ilgari Makkadagi Ka’ba ibodatxonasi arab qabilalarining 
ziyorat markazi bo‘lib, unda qabila xudolarining sanamlari saqlangan. Shahar birinchi 
marta yunon tarixchisi Ptolemey asarlarida Makoraba nomi bilan tilga olingan va bu 
yerda mil. 2-a.da ibodatxona mavjudliga aytib o‘tilgan. Makkada payg‘ambar 
Muhammad (sav) tavallud topganlar va shu yerda islom targ‘ibotini boshlaganlar. 
Muhammad (sav) 622 y. o‘z sahobalari bilan Makkadan Yasrib (keyinchalik al-Madina 
deb ataladigan) shahriga hijrat qilganlar. Rivoyatga ko‘ra, qad. Jurhum, Xuzo’a 
qabilalari, 4-a. oxiridan esa, Quraysh qabilasi ko‘chib kelib yashay boshlagan. 6-7-a. 
o‘rtalarida Ka’badan 800-900 m shim.-sharqqa va taxm. 500 m jan.-g‘arbga cho‘zilgan 
vodiy bo‘ylab aholi istiqomat qilardi. Markazda, Ka’badan jan.rokda bozor bo‘lgan. Turar-
joylar devorlar bilan o‘ralgan katta hovlilardan iborat bo‘lib, hovli ichida qavmi qarindosh 
oilalarning imoratlari joylashgan. O’sha vaqtda M.da 6-7 ming aholi yashagan. M.da 
sug‘orish uchun suv yo’qligi, muqaddas hududda dehqonchilik va ov bilan shug‘ullanish 
man qilingani ustiga atrofdaga qabilalar uchun muqaddas hisoblangani tufayli 
qurayshlarning savdo bilan mashg‘ul bo‘lishiga to‘g‘ri kelgan. Shahar aholisi asosan diniy 
marosimlar uchun zarur bo‘lgan buyumlarni tayyorlagan va hajga kelganlarga xizmat 
qilgan. Muhammad (sav) M.dan chiqib ketgach, Madinadagi yangi masjidni Ka’baga 
qarshi qo‘ya boshlaganlari yo‘q, aksincha, uni Ka’ba (qibla)ga to‘g‘rilaganlar. 630 y. 
musulmonlarning M.ni fath etishlari shaharning muqaddas markaz sifatidagi alohida 
mavqeini tiklabgana qolmay, uni yangi maqomga ko‘tardi; haj qilish marosimida Ka’bani 
tavof qilish bilan birga Arafot tog‘iga ko‘tarilish ham qo‘shiddi; M.ni ziyorat qilish 
islomning asosiy ruknlaridan biri hisoblanadi. 
Umaviylar davrida M. rivojlandi va qiyofasi butunlay o‘zgardi: bir qavatli imoratlar 
o‘rnida ko‘p qavatli uylar va qasrlar qad ko‘tardi. M. ma’murlari suv yig‘iladigan 
inshootlar bunyod etdilar, osma quvurlar o‘tkazdilar, shahar atroflarida bog‘-rog‘lar 
paydo bo‘ddi. Xalifalikning hamma tomonidan kela boshlagan mablag‘lar, shuningdek, 
ziyoratchilardan tushgan daromad makkaliklarni imtiyozli musulmonlar guruhiga 
aylantirdi. Ka’ba 624 y. qibla deb e’lon qilinganidan keyin Ka’baga tomon qarab ibodat 
qilina bopshagan.19-a. boshigacha M.ni G’arbiy Arabistonda hokimiyatni amalga 
oshirgan davlatlarning noiblari boshqarib kelganlar, lekin shaharning ichki hayotida ko‘p 
narsalarni shariflar (Muhammad (sav) avlodlari) hal qilardi. Ma’lumki, Bag‘dod xalifaligi 
inqirozga uchraganidan so‘ng Makka fotimiylar, ayyubiylar va mamluklar qo‘l ostiga, 
keyinchalik - 1517 y.da Usmonli turk saltanati tobeligiga o‘tdi. 1925 y.dan Saudiya 
Arabistoni tarkibida. Islom dini amal qilayotgan 14 a.dan ortiq vaqt davomida M. 
g‘ayridinlar uchun yopiq shahar hisoblanadi, ammo 18-a.dan e’tiboran yevropalik ayrim 
tadqiqotchilar musulmon ziyoratchilari niqobida unga kira boshlaganlar. 20-a. 
boshigacha M. abbosiylar davridagi hududga teng joyni egallab kelgan, doimiy aholisi 50 
ming kishidan oshmagan. Hoz. vaqtda M.ning tub aholisi salkam 0,5 mln. kishini tashkil 
etadi, shahar avtomobil yo‘llari orqali tashqi dunyo bilan bog‘langan.

---

Islom Ensiklopediyasi