Microsoft Word Kasbiy psixologiya Yulchiyeva Z

Kognitivistik yo’nalish
. Kognitivistik yo’nalishning asoschilari qatoriga J. 
Piaje, Dj. Kelli va boshqalarni kiritish mumkin. J. Piajening intellekt nazariyasi 
ikkita muhim jihatga ajratilgan bo’lib, u intellekt funktsiyalari va intellektning 
davrlari ta’limotini o’z ichiga qamrab oladi. Intellektning asosiy funktsiyalari 
uyushqoqlik (tartiblilik) va adaptatsiya (moslashish, ko’nikish)dan iborat bo’lib, 

---

28 
intellektning funktsional invariantligi deb yuritiladi. 
Muallif shaxsda intellekt rivojlanishining quyidagi bosqichlarni ajratadi: 
1)
sensomotor intellekti (tug’ilishdan to 2 yoshgacha); 
2)
operatsiyalardan ilgarigi tafakkur davri (2 yoshdan to 7 yoshgacha); 
3)
muayyan operatsiyalar davri (7–8 yoshdan 11–12 yoshgacha); 
4)
formal (rasmiy) operatsiyalar davri. 
J. Piajening g’oyalarini davom ettirgan psixologlarning bir guruhini 
kognitiv-genetik 
nazariyaga 
biriktirish 
mumkin. 
Bu 
yo’nalishning 
namoyandalari qatoriga L. Kolberg, D. Bromley, Dj. Birrer, A. Vallon, G. 
Grimm va boshqalar kiradi. 
Shaxs psixologiyasining rivojlanishi muammosini o’rganishga Rossiyalik
atoqli olimlar L. S. Vigotskiy, P. P. Blonskiy, S. L. Rubinshteyn, A. N. 
Leontev, B. G. Ananev, A. G. Kovalev, L.I. Bojovichlar o’zlarining salmoqli 
hisslarini qo’shganlar. 
Quyida psixologlarning ayrim fikrlariga qisqacha to’xtalib o’tamiz. 
A.G.Kovalevning fikricha, shaxs – ijtimoiy munosabatlarning ham ob’ekti, 
ham sub’ekti. A. N. Leontevning tushunti- rishicha, shaxs faoliyat sub’ektidir. K. 
K. Platonov jamiyatda o’z vazifasini anglovchi, ishga layoqatli, yaroqli individni 
shaxs deb ataydi. Bu muammo mohiyatini chuqurroq ochishga harakat qilgan
S. L. Rubinshteynning ta’rificha, shaxs tashqi ta’sirlar yo’nali- shini 
o’zgartiruvchi, ichki shart-sharoitlar mahsulidir. 
A.V.Petrovskiyning quyidagi ta’rifini shaxsning psixolo- gik ta’rifi sifatida 
qabul qilish mumkin: «O’z mehnati tufayli hayvonot olamidan ajralib chiqqan, 
jamiyatda rivojlanuvchi va odamlar bilan til yordamida munosabatga kirishuvchi 
odam shaxsga voqelikni beruvchi hamda faol o’zgartiruvchi sub’ektga 
aylanadi». Ko’rinib turibdiki, psixolog olimlar shaxsni tushunishga turli 
tomonlardan yondashib, unga har xil ta’rif berishgan. 
Muayyan fikrlarni jamlagan holda shaxsga quyidagicha ta’rif berish 
mumkin. 
«Shaxs o’z menligini anglagan, o’zgalar bilan o’zaro munosabatlarga 

---

29 
kirisha oladigan tabiat va jamiyatga faol ta’sir o’tkaza oladigan har qanday 
individ». 
Yuqorida bayon qilingan nazariyalar va psixolog olimlarning fikrlaridan 
kelib chiqib, psixologiyada «shaxs» masalasini tushu- nish bo’yicha quyidagi 
xulosalarga kelish mumkin. 
1)
jamiyatning a’zosi hisoblangan va ong egasi bo’lgan har bir individ 
shaxsdir; 
2)
shaxs hamma vaqt muayyan, faqat o’ziga xos bo’lgan murakkab 
individual sifatlar va xususiyatlar egasidir. Bu sifatlar va xususiyatlar shaxs 
xulqida, boshqa shaxslar bilan munosabatlarida, irodasi va xulq-avtorida, 
xislatlarida, qobiliyatlari, mayllari va qiziqishlarida ifodalanadi; 
3)
odam shaxs bo’lib tug’ilmaydi, balki u ijtimoiy taraqqiyot jarayonida 
shaxs sifatida shakllanadi. 
4)
shaxs psixologiyasini aniq tarixiy sharoitlardan, u mansub bo’lgan 
jamiyatdan, jamiyatda egallagan mavqeidan kelib chiqqan holda o’rganish 
mumkin. 
Ushbu xulosalardan muxandis faoliyatida amalda foydalaniladigan 
bo’linsa, shaxs muammosini o’rganishning ikki tendentsiyasi («tendentsiya 
lotincha so’z bo’lib, «intilish», «g’oya», «fikr», «mayl», «tamoyil» degan 
ma’nolarni anglatadi) birli- gini kuzatish mumkin.