60
Mahsulot etishtirish uchun sarf bo’lgan ishlab chiqarish xarajatlarining pul
shaklida ifodalanishi tannarx deb ataladi. Tannarx o’z navbatida jami
mahsulot tannarxi, mahsulot birligi tannarxi va 1 so’mlik mahsulotga to’g’ri
keladigan xarajat ko’rsatkichlariga bo’linadi. Bu bo’limda bir birlik mahsulot
tannarxini tahlil qilish tartibi yoritiladi.
Mahsulot birligining tannarxi tahlilini amalga oshirish uchun solish-tirish va
zanjirli bog’lanish usullari keng qo’llaniladi.
Hisobot davridagi bir birlik mahsulotning ishlab chiqarish tannarxini bazis
davridagi (yoki rejalashtirilgan) tannarxiga solishtirib, mutlaq va nisbiy
o’zgarishlari aniqlanadi. So’ngra «Zanjirli bog’lanish» usuli orqali omilli
tahlil etilib, omillarning har birining ta’siriga baho beriladi va tannarxni pa-
saytirish imkoniyatlari ko’rsatilib, xulosa qilinadi.
1 s. mahsulot tannarxining o’zgarishi bevosita ekstensiv va intensiv omillar
ta’siri ostida sodir bo’ladi. Bu omillar quyidagilardir:
1) 1 gektar ekin maydoni (yoki 1 bosh chorva moli) hisobiga sarf
bo’lgan ishlab chiqarish xarajatlari hajmining o’zgarishi;
2) 1 gektar ekin maydonidan olingan hosil (yoki 1 bosh moldan olingan
mahsulot) miqdorining o’zgarishi (hosildorlik yoki mahsuldorlik darajasining
o’zgarishi).
Ushbu omillar ta’sirini «Zanjirli bog’lanish» usuli orqali aniqlash tartibiga
to’xtalamiz. Tannarx tahlilini o’simlikchilik mahsuloti misolida ko’rib
chiqamiz. Tannarxning o’zgarishiga omillarning ta’sirini aniqlashdan oldin
1 s. mahsulotning shartli tannarxini aniqlab olish zarur.
Dostları ilə paylaş: 
