Microsoft Word KichikBiznes doc

Shartli tannarx qanday aniqlanadi?
Shartli tannarxni (Z
Sh
) aniqlash 
uchun hisobot yilidagi 1 gektar ekin maydoni hisobiga sarf bo’lgan xarajatlar 
hajmini (IX
1
) bazis yilidagi hosildorlik darajasiga (H
0
) bo’lish kerak: 
0
1
Х
ИХ
Z
Ш

Shartli tannarx aniqlangandan keyin mahsulot birligi tannarxi omilli 
tahlil qilinadi, ya’ni har bir omilning ta’sirini aniqlab, uning darajasiga baho 
beriladi.
Tahlil quyidagi tartibda amalga oshiriladi. 
Birinchi navbatda 1 s. mahsulot tannarxining umumiy o’zgarishi aniqlanadi. 
Buning uchun hisobot yilidagi 1 s. mahsulot tannarxidan bazis yilidagi (yoki 
rejadagi) 1 s. mahsulot tannarxi chegirib tashlanadi 
 
Ushbu o’zgarishga omillarning ta’siri quyidagicha aniqlanadi. 
1 s. mahsulot tannarxining o’zgarishiga ekstensiv omilning, ya’ni 1 ga ekin 
maydoni hisobiga sarf bo’lgan xarajat so’mmasi o’zgarishining ta’sirini 

---

61 
aniqlash uchun 1 s. mahsulotning shartli tannarxidan bazis davridagi (yoki 
rejadagi) 1 s. mahsulot tannarxini chegirib tashlash kerak: 
 
1 s. mahsulot tannarxining o’zgarishiga intensiv omilning, ya’ni hosildorlik 
darajasi o’zgarishining ta’sirini aniqlash uchun 1 s. mahsulotning hisobot yi-
lidagi tannarxidan 1 s. mahsulotning shartli tannarxini chegirib tashlash 
kerak: 
 
Ushbu omillar ta’sirlarining yig’indisi 1 s. mahsulot tannarxining umumiy 
o’zgarishiga teng kelishi shart. 
 
Tenglik aniqlangandan keyin omillar tasiriga baho berilib,tannarxni ka-
maytirish imkoniyatlari ko’rsatilib,xulosa qilinishi kerak
Endi, 
51-jadvaldagi 
ma’lumotlardan 
foydalanib, 
o’simlikchilik 
mahsulotlari tannarxining omilli tahlilini paxta tannarxi misolida ko’rib 
chiqamiz.
7.3.1-jadval 
1 s. paxta tannarxini tahlil qilish uchun zarur bo’lgan malumotlar 
T.r. 
Ko’rsatkichlar 
Bazis yili 
Hisobot yili 
o’zgarishi 
(+,-) 
1 
1 gektar ekin maydoni xa-
rajati, ming so’m 
1723.5 
1809.7 
+86.2 
2 
Paxta hosildorligi, s/ga 
22.5 
23.5 
+1.4 
3 
1 s paxta tannarxi,so’m 
76600 
77010 
+410 
1 s. paxta tannarxining hisobot yilida bazis yiliga nisbatan o’zgarishi: 
1 s. paxta tannarxi hisobot yilida bazis yiliga nisbatan 410 so’mga oshgan 
(qimmatlashgan) 
1 s. paxta tannarxining o’zgarishiga 1 gektar paxta maydoni hisobiga 
qilingan xarajat o’zgarishining tasirini aniqlash: 
 
1 gektar paxta maydoni hisobiga qilingan xarajat summasi hisobot 
yilida bazis yiliga nisbatan 86.2 ming so’mga oshgan, natijada shu omil 
hisobiga 1 s. paxta tannarxi 3831 so’mga yoki 5 % ga qimmatlashgan: 

---

62 
1 s. paxta tannarxining o’zgarishiga paxta hosildorligi darajasi 
o’zgarishining tasirini aniqlash: 
1 gektar paxta maydonidan olingan hosil (ya’ni hosildorlik) hisobot 
yilida bazis yiliga nisbatan 1,4 s.ga oshgan, natijada shu omil hisobiga 1 s. 
paxta tannarxi 3421 so’mga yoki 4.5% ga arzonlashgan. 
Ushbu ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, tannarxni pasaytirishning 
asosiy imkoniyatlari bo’lib, 1 gektarga qilinadigan xarajatlar hajmini 
keskin kamaytirish va hosildorlikni yanada oshirish hisoblanadi.
1 s. mahsulot tannarxini tahlili bilan bir qatorda uning tarkibini xa-
rajat moddalari bo’yicha ham tahlil etish zarur, chunki tannarx tarkibidagi 
har bir modda bo’yicha o’zgarishini omilli tahlil qilish asosida uni ar-
zonlashtirish imkoniyatlarini aniq ko’rsatish mumkin. Tannarx tarkibi va 
tarkibiy tuzilishi quyidagi xarajat moddalarbo’yicha o’rganiladi.
1. Mehnat haqi ajratmalar bilan 
2. O’g’itlar 
3. Urug’lik 
4. Amortizasiya 
5. Ish xizmatlar 
6 Yoqilg’i-moylash materiallari 
7.Umumishlab chiqarish xarajatlari 
8. Boshqa to’g’ri xarajatlar 
Tahlil hisobot yilidagi tannarx tarkibidagi xarajat moddalari hajmini bazis 
yilidagi yoki reja bo’yicha ko’zda tutilgan xarajat moddalari hajmiga solishtirib, 
o’zgarishini aniqlashdan boshlanadi. Tannarx tarkibidagi har bir moddada o’z 
aksini topgan xarajatlar hajmining o’zgarishi ekstensiv va intensiv omillar
tasirida yuzaga keladi.Ushbu omllarning ta’sirini zanjirli bog’lanish usuli orqala 
aniqlab,tannarxni kamaytirish imkoniyatlari ko’rsatiladi