Microsoft Word kimyoi saodat ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
160
xusumatga yetkizsa, ijorani botil qilur. 
Beshinchi akd muzorabadur. Muning uch rukni bordur. Avvalgi rukn sarmoyadurki, naqd 
bo‘lg‘ay. Agar oltin va kumush bo‘lsa vazni ma’lum bo‘lg‘ay. Ikkinchi rukn sud 
(foyda)dur, omil (ishlovchi) va molik (sarmoya egasi) orasidagi ta’yin qilg‘on foydasi 
ma’lum bo‘lg‘ay. Masalan, hosil bo‘lg‘on foydaning yarmini, yo uchdan birini egasiga 
bermakchi bo‘lg‘ay. Agar molik aytsa, senga foydadan o‘n tangani va yo yigirma 
tangani beray, qolg‘oni manga bo‘lsun» deb - bu tariqa ta’yin qilmoqbotildur. 
Uchinchi rukn amal qilish shartdur, ul tijoratdurki, olmoq va sotmokdur, hunar va 
peshavarlik emas. Agar bug‘doyni nonvoyga sherikg‘a bersa durustdur. Bu tariqa 
birla axd qilg‘aykim, molik degaykim, «Bu molni sizga berdim, tokim tijorat qilib, hosil 
bo‘lg‘an foydaning yarmini menga bergaysiz». Omil degaykim, «Qabul qildim». Vaqtiki 
aqtsi tamom bo‘ldi, omil vakildurki, olmoq va sotmoq va bekor qilmog‘i mumkundur. 
Oltinchi aqd shirkatdurki, agar mol mushtarak bo‘lsa. Aqdi shirkat uldurki, ikki 
kishi barobar pul chiqarib, tijorat qilib, foyda va zararig‘a sherik bo‘lib, hosil 
bo‘lg‘on manfaatni barobar olmoqdur. Bu akd durustdur. Basharti xiyonat bo‘lmasa. 
FASL 
Aqdi muzoraba va shirkat bayonida 
Bilgilki, oncha yuqorida mazkur bo‘ldi, zohir shariatda muomalaning durustlig‘i 
bayonida edi. Ammo muomala bisyordurki, durustlig‘ig‘a fatvo berurmiz. Va lekin ul kishi 
la’natga sazovor bo‘lg‘usidurki muomalasidan musulmonlarga ranj va ziyon yetgay. Bu 
ikki qismdur. Biri om (maviy), yana biri xos qism. Avval uldurki, ranji omaviy bo‘lur, ul 
ikki nav’dur. Nav’i avval - ixtikor muxtakir (ya’ni bug‘doy yig‘ib jamlab, uyga bosib qo‘yib, 
qachon bug‘doy qimmat bo‘lsa sotaman, degan inson mal’undur). Muhtakir deb ul 
kishini ayturlarkim, oshliq yig‘ib, qimmat bahoga chiqqanda sotqay va narxning bapand 
bo‘lmog‘ini talab qilg‘ay. Hazrati rasul alayhissalom aytibdurlar: «Kishi, bahosi qimmat 
bo‘lishini kutib, oshliqni uzoq muddat saklasa, ul taomning hammasini bergan birla 
ham ul gunohiga kaforat bo‘lmas». 
Yana aytibdurlar: «Kishi taomni bahosi og‘ir bo‘lmoq uchun saqlasa, Xudo taolo ul kishidan 
bezor bo‘lur». Yana aytibdurlar: «Kishi oshliqni shaharg‘a olib borib, arzon bahosig‘a sotsa, ul 
oshliqning hammasini sadaqa qilg‘onning savobini topg‘ay. Va yana bir rivoyatda qul ozod 
qilg‘onning savobini topar», debdurlar. 
Hazrati Ali r.a. aytibdurlar: «Kishi taomni bahosi og‘ir bo‘lmog‘ uchun saqlasa, ul kishini 
ko‘nglig‘a zang va (qoralik) o‘tirur. Ul taomga o‘t qo‘ymoq kerak». Tobe’indan ba’zilari Vosit 
degan shahardan Basrada sotqali vakilidan oshliq yubordilar. (Vakil) Basrag‘a borib 
ko‘rdiki, oshliq nihoyat arzon ekan. Bir hafta to‘xtatib, ikki barobar qimmatbahoga sotib, 
bo‘lg‘on voqeani yozib xat yubordi. Vosit shahridan aytib yubordilarki: «Men dinimni salomat 
sautash uchun ozroq foydaga qanoat qilur edim. Sen esa ko‘p foyda topmoqning evaziga 
dinimni barbod qilibsan. Bas, bu ishni kaforatig‘a hamma molni sadaqa qilg‘il. Mundan 
keyin sen meni ko‘rmagaysen va men seni». Bilgilki, bu haromliqning sababi haloyiqqa 
zarar yetgan jixatdandurki, odamiyning quvvati taom birladur. Kishi hamma xalq bahra 
oladurg‘on taomni to‘xtatsa, xalqning manfaatig‘a zomin bo‘lg‘uvsidur. Bas, taomni 
qimmatbahoga sotmoq niyatida sakutamoq haromdur. 
Ammo dehqonkim, ziroat qilmoq va oshliq olmoq aning xossasidur, oshliqni xohlagan 
vahtida sotqay, shoshilib sotmag‘ay. Va lekin ko‘nglida bahosini oshirish rag‘bati bo‘lsa 
gunohkor bo‘lur. Bilgilki, doruni va munga o‘xshash nimarsalarni to‘xtatib, 
qimmatbahoga sotmog‘i harom emasdur. Go‘sht-yog‘, munga o‘xshash nimarsalarni yig‘ib, 
qimmatbahoga sotmoqning haromlig‘ida ixtilof qilibdurlar. Sahih ulki, karohiyatdin xoli 

---

Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy