Microsoft Word kimyoi saodat ziyouz com doc
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com кутубхонаси
159 bo‘lg‘ay, chunonchi bir botmon. Beshinchi shart - musallamun fiyhini beradurg‘on vaqti ma’lum bo‘lg‘ay, chunonchi «qo‘y va sigir, echki, mollar bolalaganda beraman» demasin, munga o‘xshash nimarsaga bay’ qilmoq durust ermas, chunonchi rabi’ul avval va yo rabi’ul-oxirda. Oltinchi shart - ra’sul-molni miqdori ma’lum bo‘lg‘ay. Masalan, o‘n tanga va yo o‘n besh tanga. Yettinchi shart -musallamun fiyhini beradurg‘on, ya’ni ta’iyn qilg‘on vaqtiki, musallamun fiyhini rubbul-salamga topshurmoqda mashaqqat bo‘lsa. Ammo mashaqqat bo‘lmasa, makon ta’yin qilmoq shart emastur. Va bay’i salam durust emas, to ra’sul- molni bay’i va xaridor ajratib, farqlab olmag‘uncha. Har nimarsaki, ma’dudot (hisob-kitob)da tafovutlig‘dur, ul nimarsada bay’i salam durust emas. Bilgilki, musallam fihida bay’ qilg‘ondan to muddat tamom bo‘lib, rubbus-salamg‘a topshurg‘uncha sotmoq va olmokda bo‘ladurg‘on bay’i salam joizdur. Ammo bay’i salam vaqtida va yo muddat tamom bo‘lg‘onda muning orasida (uzilish) bo‘lib, olmoq va sotmoqga topilmaydurg‘on nimarsada bay’i salam durust emas. To‘rtinchi aqd ijoradurkim, ikki rukndur. Avvalgi.rukn -ijara, ikkinchi rukn - manfaatdur. Bas, bu ijara va manfaat har ikkisi ma’lum bo‘lg‘ay. Ammo ijob va qabul lozimdur. Andog‘kim, «Kitobi bay’»da bayon qildim. Bilgil, qar shartiki, bay’ni fosid qilur va har jaholatkim, bay’ni fosid qilur, ijorani ham fosid qilur. Bas, maqsudi ilayhi, ya’ni ijarag‘a beradurg‘on nimarsa, masalan, tegirmon va yo hammom ma’lum bo‘lg‘ay. Masalan, oyda bir tanga yo ikki tanga va muddati ham ma’lum bo‘lg‘ayki, bir oyliq va yo bir yilliq. Va bulardan qaysi biri majhul (noaniq) bo‘lsa, ijara fosiddur. Ammo manfaat ma’lum. Bilgilki, har amalki, muboh bo‘lsa, ul amal ma’lum bo‘lsa, ijara durustdur. Bas, aqdda besh shartni rioya qilg‘ay. Avvalgi shart ulki, qiladurg‘on amalning qadri va qiymati bo‘lg‘ay. Agar qadri-qiymati bo‘lmasa ijara fosiddur. Masalan, ushbu do‘konni supurib, pokiza qiling, ajrig‘a (evaziga) bir non beray, desa nodurustdurki, bu ish uchun bay’ning qadri va qiymati bo‘lmas. Va agar ikki kishining orasida savdo qildirg‘uvchi qimmatlik kishi bo‘lib, bir-ikki og‘iz so‘zlamog‘i birla bay’ voqe’ bo‘lsa, muncha ishga ijora olmog‘i haromdur. Balki dallol va miyonachilarg‘a ul vaqtda ajr olmoq halol bo‘lurki, olg‘uvchi va sotquvchi orasida oncha so‘zlagaykim, o‘zig‘a ranj va mashaqqat yetgay. Bas, mashaqqatiga qarab ajr olg‘ay. Ammo molning qiymatiga va yo o‘zining hurmatig‘a boqib ajr olmog‘i haromdur. Bas, dallol va miyonachilar ikki tariqa birla haromdin xalos bo‘lurlar. Avvalgi tariqa bulki, har nimarsaki savdo qilguvchilar bersa qabul qilgay, ranj-mashaqqatdan ziyoda talab qilmag‘ay va mato’ning qimmatbaholig‘ini orag‘a solmag‘ay. Ikkinchi tariqa ulki, dallol aytmag‘ayki, bu mato’ni olib bersam, bir dirham va yo bir dinor bering va yo bahosining o‘n hissadan bir hissasini bering deb ta’yin qilmag‘ayki, haromdur. Ikkinchi shart ulki, ijoraga olg‘on nimarsaning manfaati ma’lum bo‘lg‘ay. Agar manfaati majhul (noaniq) bo‘lsa, nodurustdur. Uchinchi shart ulki, andog‘ amalni ijorag‘a olg‘aykim, shariatda ul ishni qilmoq halol va muboq bo‘lg‘ay. Ammo harom ishni ijora olmoq haromdur. To‘rtinchi shart ulki, o‘zig‘a vojib bo‘lg‘on ishni birovga ijoraga bermoq nodurustdur. Chunonchi, g‘oziyni g‘azot qilmoq uchun ijoraga olmoq nodurust. Aning uchunkim, safg‘a hozir bo‘lg‘on vaqtda g‘azot qilmoq o‘zig‘a vojib bo‘lur. Beshinchi shart ulki, amali ma’lum bo‘lg‘ay. Masalan, chahorpoyni kiraga bersa bo‘lg‘ayki, kiraga berguvchi anga yuklaydurg‘on yukini va (yuradurg‘on) yo‘lini ta’yinini bilgay va agar yerni ijorag‘a bersa, ziroatni ta’yinini bilgay. Masalan, bug‘doy yo arpa deb ta’yin qilg‘ay. Va har jaholatkim, nizo va |