Microsoft Word kimyoi saodat ziyouz com doc
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com кутубхонаси
157 Avvalgi aqdi bay’dur. Va sotib olmoq va sotmoq ilmini hosil qilmoq hamma musulmonlarga farzdurkim, hech kishig‘a muningsiz chora bo‘lmas. Hazrati Umar r.a. bozorg‘a kirib, xalqni darra bilan urar edilar va aytur edilarkim, «Olmoq va sotmoq ilmini o‘rganmaguncha hech kishi bozorg‘a kirib, muomala ishig‘a qadam qo‘ymagaykim, haromxo‘r va riboxo‘r bo‘lg‘usidur». Bilgilki, bay’ning uch rukni bordur: avvalgi rukn - olg‘uvchi va sotquvchidurki, ani oqid (akd qiluvchi) derlar. Ikkinchi rukn moldurkim, Ani ma’qud (akd qilingan) derlar. Uchunchi rukn - oldim va sotdim, demakdurkim, Ani ijobi qabul derlar. Avvalgi rukn oqiddurki (savdo qilg‘uvchi) besh toifa birla muomala qilmag‘ay. Avval norasida, ikkinchi devona, uchinchi kishining bandasi (quli), to‘rtinchi nobino (ko‘r odam), beshinchi haromxo‘r. Ammo balog‘atga yetmagan go‘dak bo‘lsa, voliyning ijozati birla bo‘lsa ham, hazrati Imom Shofi’iyning mazhabida oldi-sottisi nodurustdur. Va devona ham norasidag‘a o‘xshashdur. Bas, kishi devona va norasidadin bir narsa sotib olib, qo‘lida zoye’ bo‘lsa, tavon lozim bo‘lur. Agar devona va yo norasidag‘a bir narsa sotib, ular qo‘lida zoye’ bo‘lsa, tavon lozim bo‘lmas. Ammo kishining quli xo‘jasi izn bermaguncha olmog‘i va sotmog‘i nodurustdur. Va shahar hunarmandlari, masalan, qassob va baqqollarg‘a lozimki, kishining quli birla muomala qilur bo‘lsa, to xo‘jasidan ruxsat olmag‘uncha muomala qilmag‘ay va yo ma’murdan (biror ishga buyurilgan kishi) ekani shahar ichida ma’ruf va mashhur bo‘lsa, muomala qilmoq durustdur. Ammo nobino (ko‘r odam) bo‘lsa, to ko‘rning vakili bo‘lmaguncha muomala qilmag‘ay. Va lekin nobinoning qo‘lida zoye’ bo‘lg‘on molning tavoni lozim bo‘lur. Chunki, nobino bo‘lsa ham mukallaf va ozoddur. Ammo haromxo‘r, chunonchi: talon qiluvchi va zolim va riboxo‘r va chag‘ir sotg‘uvchi va g‘orat qilg‘uvchi va mutrib va navhagag va yolg‘on guvohlik berguvchi va rishva (pora) olg‘uvchi, munga o‘xshash toifalar birla muomala qilmagay. Agar bu toifaning o‘zini moli emasligi ma’lum bo‘lsa, bay’ botildur va agar aksar moli halol bo‘lib, haromi kamroq bo‘lsa, muomala durustdur. Ammo shubhadan xoli emas va ammo aksar moli harom bo‘lib, kamrog‘i halol bo‘lsa, zohiran muomala botil emas va lekin shubhadurkim, haromga yaqindur, xatari azimdur. Ammo juhud va tarso birla muomala qilmoq durustdur va lekin mushafni (Qur’onni) va musulmon qulni ularg‘a sotmoq nodurustdur. Agar ahli harb bo‘lsalar, jang va harb saloh (yarog‘-aslaha) va yarog‘ jabduqlarini ularga sotmoq nodurustdurkim, sotg‘uvchi gunohkordur. Kishikim chag‘ir ichsa va nomahram xotinlar birla bir majlisda o‘tirmokdan ehtiyot qilmasa va namoz o‘tamasa, «Unvoni musulmoniy»da bayon qiling‘on yetti shubhadan ehtiyot qilmasa, zindiq (dinsiz)durki, bular birla muomala qilmoq va aqdi nikoh bog‘lamoq nodurustdur. Ikkinchi rukn - muomalasi durust molda olti shartni rioya qilgay. Avvalgi shart - palid va najos nimarsani olib sotmoq durust emasdur. Chunonchi najosat va chag‘ir (spirtlik ichimliklar) va o‘zi o‘lib qolgan hayvonning go‘shtini, yog‘ini olmoq va sotmoq bay’i botildur. Ammo pok yog‘ga najosat tushsa, ani (tozalab) sotmoq harom emastur. Iforni olmoq va pilla qurtining urug‘ini olmoq va sotmoq durustdur. Ikkinchi shart ulki, manfaati fasl bo‘lg‘ay, chunonchi: sichqon va ilon va kajdum (chayon) va munga o‘xshash hashorati zaminni sotmoq botildur. Ammo mushukni va itni va asalarini uyasi birla, bedana, kaklik, sher va yo‘lbars va munga o‘xshash xushovoz, xushrang jonivorlarni olmoq va sotmoq durustdurkim, ularning manfaati ko‘ngilga yetgan rohati va sururidur. Barbat (o‘rdak shaklida yasalgan qadimgi cholg‘u asbobi) va chang va ribobning bay’i botildurki, ulardin manfaat olmoqlik shubhalidur. Yog‘ochdan yasalgan odam va jonivorlar suratini olmoq va sotmoq haromdurki, sindirmoq vojibdur. Ammo |