Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

 
Baxorgi bug‘doy 
Eng muxim oziq-ovqat ekini hisoblanadi. Baxorgi bug‘doy un tortilishi, unidan non 
yopilishiga ko‘ra va oziq-ovqat sifatida juda yuqori baxolanadi. Uning tarkibida oqsil ko‘p (18-
19%gacha), ayrim navlarida(20-21% gacha) bo‘ladi. Baxorgi bug‘doy unidan a’lo sifatli oq non 
yopiladi va kondityer maxsulotlari tayyorlanadi.
Baxorgi bug‘doyning asosiy maydonlari Sibir, Ural, Volga bo‘yi va Qozig‘istonda 
joylashgan bo‘lib, bu mintaqalarda kuzgi bug‘doyga nisbatan baxorgi bug‘doy mo‘l xosil 
byeradi. O‘zbekiston sharoitida bug‘doy asosan kuzda ekiladi. Kuzgi bug‘doy uchun noqulay 
kelgan yillari, uning o‘rniga baxorgi bug‘doyni baxorda ekishga to‘g‘ri keladi., bunday yillarda 

---

62
baxorgi bug‘doyni ekish maydoni ancha ko‘payadi. O‘zbekistonda ekiladigan baxorgi bug‘doy 
navlari yumshoq bug‘doy turiga kirib tez pishar, qurg‘oqchilikka chidamli va donini sifati 
yaxshi bo‘ladi.
Baxorgi bug‘doyning ildiz tizimi kuzgi bug‘doynikiga nisbatan kuchsiz rivojlangan 
bo‘ladi. SHuning uchun u unumdor yerlarni talab qiladi. Baxorgi bug‘doy urug‘i 1-2
0
S da juda 
sekin una boshlaydi, 12-14
0
S da unishi tezlashadi. Maysalari -8-9
0
S gacha sovuqga chidaydi. U 
pishib etilishi uchun o‘rtacha tempyeratura talab qiladi. Ob-havo sharoiti qulay bo‘lsa baxorgi 
bo‘g‘doy urug‘i 5 ta murtak ildiz otib tez unib chiqadi. Rivojlanishining birinchi davrida yer 
ustki massasi va ildiz sekin o‘sadi. Tuplanish va nay o‘rash fazasida uning ildiz tizimi jadal 
rivojlanadi. Maysalagandan 12-14 kundan keyin tuplana boshlaydi. Nay o‘rab bo‘lgandan keyin 
o‘simliklar jadal o‘sadi, xosil organlari va ko‘p barg chiqaradi. Bu davrda suvga va 
oziqlanishga juda talabchan bo‘ladi. Baxorgi bug‘doyning normal rivojlanishi uchun tuproqning 
to‘la nam sig‘imi 70-75% bo‘lishi kyerak. Transpiratsiya koeffitsenti 400-470 ga teng.
Baxorgi bug‘doy tuproqqa juda talabchan bo‘ladi. U qoratuproq, kashtan va bo‘z 
tuproqlarda, tuproq reaksiyasi rN 6-7,5 bo‘lgan sharoitda yaxshi o‘sadi. Baxorgi bug‘doy kuzgi 
bo‘g‘doyga nisbatan 10-15 kun kech pishadi. U boshlang‘ich o‘suv davrida sekin o‘sadi, 
shuning uchun begona o‘tlar kam bo‘lgan maydonlarga ekiladi.
Unumdor yerlar baxorgi bug‘doy uchun, so‘ngra arpaga ajratiladi. Baxorgi bug‘doy kam 
tuplanishi, ildiz sistemasi yaxshi taraqqiy etmaganligi uchun begona o‘tlarga tez byeriladi. 
SHuning uchun baxorgi bug‘doy tuproq unumdorligini oshiradigan, qator oralari ishlanadigan 
ekinlardan so‘ng va begona o‘tlardan tozalangan yerlarga ekiladi.
Baxorgi bug‘doy o‘g‘itlashga juda ta’sirchan ekin. O‘g‘itlar kuzgi shudgorlash oldidan, 
ekishgacha va vegetatsiya davrida byeriladi. Sug‘oriladigan yerlarda go‘ng gektariga 10 t, azot 
120 kg, fosfor 70 kg, kaliy 40 kg solinadi. La’lmi yerlarda yuqorida ko‘rsatilganlarga nisbatan 
20-30% kamroq byeriladi, chunki la’lmi yerlarda nam kam bo‘lganligi uchun o‘g‘itning 
samarasi ancha pasayadi. 
Baxorgi bug‘doy agrotexnikasi
O‘zbekistonda bug‘doy qora shudgor, bandli shudgor, 
qator orasiga ishlov byeradigan ekinlar, don -dukkakli va em-xashak ekinlardan bo‘shagan 
yerlarga ekiladi. Yerga ishlov byerish o‘tmishdosh ekinga bog‘liq. Kuzgi bo‘g‘doyni ekish 
muddatiga 7-10 kun qolganda yer tayyor bo‘lishi kyerak. O‘tmishdosh ekin turiga va 
tuproqning mexanik tarkibiga qarab yer shudgorlanadi, diskalanadi, borona qilinadi va mola 
bostiriladi. Baxorgi bug‘doy uchun borona va mola yurgizish baxorda bajariladi.
Ekiladigan urug‘ davlat andozalariga javob byerishi kyerak. Sug‘oriladigan yerlarda 
o‘rtacha 1 ga yerga 4-5 mln. dona (120-150 kg) urug‘ ekiladi. Ekish chuqurligi 3-6 sm. Urug‘ 
ekish usuli -yoppasiga qatorlab va tor qatorlab ekiladi. Kuzgi bug‘doy viloyatlar tuproq-iqlim 
sharoitiga qarab sentyardan boshlab noyabrgacha ekiladi. Baxorgi bug‘doy fevralning oxiri va 
mart oylarida ekiladi. Ekiladigan bug‘doy navlari Oltin bug‘doy, Baxt, Aleksandrovka, Makuz. 
Kuzda bug‘doy kuzgi o‘suv davrida 1-2, baxorgi o‘suv davrida esa 2-4 marotaba 
sug‘oriladi. Baxorgi bug‘doy namni rivojlanish fazalariga qarab turlicha talab qiladi. Lozim 
bo‘lgan suvning 50-60% naychalash va boshoq tortish davrida, sut pishish davrida 20-30% 
namni o‘zlashtiradi. Xosil kambayinlar yordamida yig‘ib tyerib olinadi. Don maxsus 
mashinalarda tozalanadi va 14% namlikda saqlanadi.