Microsoft Word Materiallar Full

FRANSIZ DİLİNİN MİLLİ DİL KİMİ FORMALAŞMASININ TARİXİ ŞƏRTLƏRİ 

 

Aynur SÜLEYMANOVA  

Bakı Slavyan Universiteti 

[e-mail] 

 

Fransız dilinin tarixi bir sıra tanınmış  şəxsiyyətlərin adı iləbağlıdır. Bunlara Malerb, Vojla, Fransız Akademiyasının 

yaradıcılarını və klassik yazıçıları misal göstərmək olar. XVII əsr qrammatiklərinin ilk narahatlığı dili düzəltmək əvəzinə 

onun düzgün istifadə qaydalarını formalaşdırmaq idi. Onlar dilin lüğət tərkibini təmizləmək, bir sıra sözləri qoruyub 

saxlamaq, sinonimləri tamamilə silmək və ya məhdudlaşdırmaq istəyirdilər, çünki, sinonimlərin  çoxluğu dilə  ağırlıq 

gətirirdi.Fransız dilinin normalizasiya probleminin həllində F. Malerbin əvəzsiz xidmətləri olub. O, dialektləri saxlamaq, 

arxaizmlərin dildə istifadəsini davam etdirmək, texniki terminlərdə heç bir dəyişiklik etməmək, neologizmlərin qarşısını 

almaq, kobud sözləri isə kökündən yox etmək istəyirdi. Malerb XVI əsr dilçilik nəzəriyyəsinə qarşı qalxdı  və fransız 

ədəbiyyatı onun doktrinası ilə razılaşmalı oldu. Onun məqsədi dili aydın, təmiz və  dəqiq etmək idi. Malerb sözlərin 

mənalarını müəyyənləşdirdi, bu mənaları qaydalara uyğun şəkildə sxemləşdirdi. Ümumiyyətlə, Malerb klassisizmin varisi 

hesab olunduğu kimi, normalizasiya probleminin həllində mühüm xidmətləri olan dilçidir. Malerbdən başqa fransız dilinin 

normalizasiya problemində əvəzsiz xidmətləri olan daha bir dilçi - Klod Vojladır. O, “Fransız dilində qeydlər”(Remarques 

sur la langue française) əsərində dilçiliyin yeni nəzəri  əsaslarını araşdırmışdır. Vojla bu əsərində ilk olaraq dilin yüksək 

istifadə qaydalarına uyğun olub olmamasını  müəyyənləşdirmişdir. O, dilin istifadə qaydalarına uyğun olaraq neologizmləri, 

arxaizmləri, texniki terminləri, düzəltmə və mürəkkəb sözləri qadağan edirdi. Vojla, həmçinin, bəzi uzun sözləri qısaltmağı 

təklif edirdi, çünki,  bu sözlərin dildə istifadəsi əlverişsiz idi. Onun bu sahədəki işlərilə tanış olmaq üçün “Fransız dilində 

qeydlər”  əsərindən belə bir sitata nəzər salaq: “Dil elə bir ünsiyyət vasitəsidir ki, onu ifadə etdiyimiz kimi yazmaq 

olmaz.”Ümumiyyətlə, normalizasiya-çıxış yolu deməkdir, eyni linqvistik cəmiyyət daxilində bütün qarışıq sosial 

kateqoriyaların, bütün natiqlərin bir-birini qarşılıqlı anlamasını təmin edən ümumi dilin linqvistik parçalanması vəziyyətidir. 

Fransız dilinin normalizasiya problemi gözəçarpan xüsusiyyət kimi tanınır. Hələ XVII əsrdə Parisdə mövcud olan yüksək 

təbəqə kortəbii şəkildə naməlum bir normaya riayət edirdi. Belə bir sual ortaya çıxır ki, XVII əsr boyu şifahi və yazılı dil 

ümumiyyətlə  normalizasiya prosesinin davamçısı olubmu? Bu suala cavab tapmaq və fransız dilinin dilin düzgün istifadə 

qaydalarına uyğunlaşmasını təmin etmək üçün normalizasiya prosesi yaradıldı. Bu dil müxtəlifliyinin  ilk dəfə məhkəmə və 

kommunikativ sözlərə  şamil edilməsi fransız dilini “standartlaşdırmış” dil etdi. Fransız dilinin milli dil kimi 

formalaşmasının bir neçə tarixi faktlarına nəzər sala bilərik. XVI əsrdə krallığa qarşı olan mübarizə fransız dilinin “kral dili” 

elan olunması ilə nəticələndi və milli dil kimi bütün Fransa ərazisində sürətlə yayılmağa başladı.Bu dövrdə yeganə dil kimi 

istifadə olunan latın dili yavaş-yavaş  sıradan çıxmağa başladı  və ikinci plana atıldı. Fransız dili hökumət və  məhkəmə 

tərəfindən qəbul edildi, lakin cəmiyyətdəki yerini tam möhkəmlədə bilmədi. Buna görə  də 1539-cu ildə kral I Fransua 

Villers-Cotteretsdə “Bütün ictimai aktların Fransuanın ana dilində  tələffüz edilməsi və yazılması” haqqında mühüm bir 

fərman imzaladı. Ümumiyyətlə, XVI əsr latın dilini və onun funksiyalarını aradan qaldırmaq üçün fransız dilini müdafiə 

edən bir dövr idi. Bu fakt, fransız dilini milli dil sırasına daxil etdi.  

---