Microsoft Word Materiallar Full

MİSİRDƏ TÜRK ŞAİR: BƏRDƏLİ ŞEYX İBRAHİM GÜLŞƏNİ VƏ ƏRƏB DİVANI 

 

Fəridə ƏLİYEVA 

Qafqaz Universiteti, Qafqaz Araşdırmalar İnstitutu 

[e-mail] 

 

XV  əsrdə Azərbaycan  ərazisində Seyid Yəhya Bakuvinin məktəbilə yenidən dirçəlmiş  Xəlvətiyyə sufi cərəyanı 

ümumtürk və islam tarixinə  dəyərli  şəxsiyyətlər qazandırmışdır. Bunlardan Seyid Yəhyanın müridi, Xəlvətiyyənin 

Rövşənilik qolunun piri Aydınlı Dədə Ömər Rövşəninin müridi Şeyx  İbrahim Gülşəni (H.826-940) xüsusi yerə malikdir. 

Bərdədə, yaxud Diyarbəkirdə dünyaya gəlmiş  şeyx-şair ömrünün gənclik çağlarını Sultan Həsənin hakimiyyəti dövründə 

Təbrizdə keçirmiş, son otuz ilini isə Misirin Qahirə şəhərində yaşamışdır. Yüz ildən artıq ömür sürmüş İbrahim Gülşəninin 

türk, fars və  ərəb dillərində yazdığı  hələ ki təsbit edə bildiyimiz 13 əsəri üzə  çıxarılmışdır. Gülşəninin özü haqqında 

məlumat verən bir çox mənbədə  əsərləri haqqında da bilgilər verilmişdir.  İlk qaynaq olaraq Muhyi Gülşəninin (v: 

1017/1608-dən sonra) “Mənaqibi-İbrahim Gülşəni”si və Vassaf Hüseynin (1872-1929) “Səfineyi-evliyayi-

əbrar”ına  baxıldıqda əsərlərin adları çəkilməklə yanaşı müsvəddə halında da minlərlə beyt və nəsrindən bəhs edilir. Ərəb, 

fars və türk dillərində yazmış Gülşəninin Misir həyatından  ərəb dilində bir divan qalmışdır. Bu divanı Xəlil təxəllüsü ilə 

yazmışdır. 

Dissertasiya mövzusu olaraq tədqiqata cəlb etdiyimiz divanın hələ ki təsbit və əldə etdiyimiz iki nüsxəsi mövcuddur. 

Bunlardan biri Təhsin Yazıçının bu divanın yeganə nüsxəsi olaraq qeyd etdiyi Ankara Universiteti Dil, Tarix, Coğrafiya 

fakültəsi kitabxanasında saxlanılan kitabçı Cevat Purdan satın alınmış nüsxə -  Üniversite A421 şifrəli daha sağlam 

əlyazma, digəri isə Azadə Musabəylinin səyləri nəticəsində ilk dəfə olaraq AMEAƏlyazmalar  İnstitutunda B-778 şifrəli 

əlyazmada Rövşəninin divanı ilə birlikdə üzə  çıxarılmış nisbətən natamam nüsxədir. Qeyd edək ki, Gülşəni  ərəbcə 

divanında Xəlil təxəllüsünü istifadə etmişdir.  Əlyazmalar  İnstitutundakı B-778 şifrəli  əlyazma natamamdır, baş  və son 

qismləri yoxdur, Rövşəni divanı ilə birlikdə yer aldığı əlyazma kitabında 1a-31b vərəqlərini ehtiva etmişdir.   

On min misralıq divanda yer almış  nəzm nümunələri məsnəvi, qəzəl və dördlüklər  şəklindədir. Himmet Konur 

Gülşəninin düşüncələrini bəlli bir sistem daxilində  təqdim etməyə çalışan bir filosof olmadığını, lakin özündən öncəki 

mütəsəvviflərin sistemləşdirdiyi vəhdəti-vücud görüşünü mənimsədiyini yazır. Tədqiqatçının Gülşəninin türkcə divanı 

---