Microsoft Word Materiallar Full

QEYRI-SƏLIS ƏDƏDLƏR ÜZƏRINDƏ HESAB ƏMƏLLƏRINI YERINƏ YETIRƏN 

KOMPÜTER SISTEMININ YARADILMASI 

 

Yaqub SƏRDAROV, Gülxan HƏSƏNOV, Elman HƏMIDLI 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail]

 

     AZƏRBAYCAN 

 

Açar sözlər: Qeyri-səlis  ədəd, Qeyri-səlis çoxluq, Qeyri-səlis  ədədlər üzərində hesab əməlləri, Delphi –də vizual 

proqramlaşdırma sistemi 

Giriş. Kompüter texnaloqiyalarının inkişafı XX əsrin 60-cı illərində Süni intellekt və Ekspert sistemləri kimi elm 

sahələrinin yaranmasına səbəb oldu. Bu cür sistemlər linqvistik sözləri, insan mühakimələrini, düşünmə prosesini 

modelləşdirməyi, yəni riyazi dildə ifadə etməyi tələb edirdi. Belə bir problemi qismən həll etməyə imkan verən  əslən 

azərbaycanlı Amerkada  yaşayan Lütfi Zadə qeyri-səlis çoxluq anlayışını riyaziyyata daxil etdi. Qeyri-səlis çoxluğun xüsusi 

sinfi qeyri-səlis  ədəd adlanır[1,2]. L. Zadə qeyri-səlis  ədlər üzərində hesab əməllərinin yerinə yetirilmə qaydasını-

alqoritmini də verib. Bu alqoritm istənilən iki qeyri-səlis ədəd üzərində hesab əməllərini yerinə yetirməyə imkan versə də, o 

çox mühüm bir çatışmazlığa da malikdir. Bu çatışmazlıq ondan ibarətdir ki, nəticə analitik şəkilə deyil, ədədi massiv 

şəklində alınır. Bu ədədi massivi çox vaxt qrafik şəklində  təsvir edirlər. Yəni, L. Zadənin alqoritmi nəticəsində cavab 

analitik  şəkildə deyil, qrafik şəklində alınır. L. Zadənin özü tədqiqatçıları bu çatışmazlığı aradan qaldırmağı  məsləhət 

görmüşdür. Qeyd edilən çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün qeyri-səlis hesab əməlləri üçün analitik alqortimlər işlənilib 

hazırlanılmışdır.  

Məqalə həm L. Zadənin ədədi alqoritmini, həm də analitik alqoritm əsasında hesab əməllərini yerinə yetirməyə imkan 

verən kompüter proqramının – kompüter sisteminin yaradılmasına həsr edilmişdir.  

Qeyri-səlis ədlər üzərində hesab əməllərinin yerinə yetirilməsi üçün  L.Zadənin ədədi alqoritmi

)}

(

),

(

min{

max

)

(

2

1

y

x

z

y

x

z













 

əsasında aparılır. 

          Tutaq ki, 

)

,

(

~

)

,

(

~

2

2

1

1

m

s

y

m

s

x





    

; 

 iki qeyri-səlis ədəddir (şəkil 1-də 

y

x ~

,

~

 qeyri-səlis ədədlərinin və onlar 

üzərində əməlin qrafik təsviri verilmişdir).  

---