Microsoft Word Materiallar Full

II INTER

versity           

də müraciətin 

ndən anlaşılan

alaşdırır. 

də nitqli insa

əyini edilməsi

məlumat mər

delləri (GMM)

ə müraciətin m

görə qruplara 

və obyektlərin

ədilmiş model

əsələ olaraq “T

ürülmüşdür. D

tlıq; 3) sınaq i

mış  təcrübələrd

sayının çoxluğ

edilməsi uyğu

htimalı azalır. 

n  dəqiq öyrəd

ədilməsi cüml

250 söz baza

səviyyəsi Cəd

üzgün təyin ed

hv təyin edilm

daxil olunan

tədqiqatlarda

görə qruplaş

malı 

lər cari andak

sözlər söz kö

rası 

ada söz köklə

də yaradılmış

yətdən seçilm

 

sə 2-ci səviyy

sablama ifadə

amağa, və son

stəmov S.S., B

ktəblərinin Xəb

R. Ayda-zadə,

ətbiqi. Azərba

RNATIONA

              

mənasının an

n formasıdır. 

an-kompüter 

inin və cavab

rkəzinin funks

) [5] tətbiq ed

məqsədinin an

ayrılır. Bu q

n  vəziyyətlərd

llər üzrə Viter

Tədris mərkə

Daxil olan zən

imtahanları; 4)

dən məlum  o

ğu hətta mənf

un müşahidəni

dilməsi üçün m

lələrin sayında

asına malik 4

dvəl 1-də göst

M

dilmə 

9

mə 

5

C

n müraciətin  m

a obyektlər  ç

şdırılırdı. Bu 

kı obyekti göst

ökü və şəkilçi

əri və şəkilçilə

 ifadələr vəziy

ə ehtimalını if

 

yədə ifadələrdə

ələri mənaların

nda cümlənin 

Baxışov Ü.Ç. 

bərləri. Bakı, 

, S.S. Rüstəm

aycan Milli El

L SCIENTIF

nlanması üçün 

Bu skeletə əs

dialoq sistem

bın generasiy

siyasını icra ed

dilib. 

GMM-i

nlanması üçün

qruplar GMM

də paylanması

rbi alqoritminə

Aparı

əzi”nin məlum

nglər mövzu b

) xidmət şöbə

olmuşdur ki, 

fi  təsir də gös

in model üzrə

məqsəd üzrə

an yox qurulu

4  məqsəd üzrə

tərilib. 

Məlumat mərk

94,12 % 

5,88 % 

Cədvəl 1. Siste

Dav

məna skeletin

çoxluğu 

qruplar vəziy

 kimi 

tərirdi. 

ilərdən ibarət 

 kimi baxılır

ər özləri müəy

iyyətlərindən h

fadə edir. Dig

ən ibarət müşa

na görə düzgü

məna skeletin

İnsan ilə tem

2012. № 4. 

mov, Ü.Ç. Ba

mlər Akadem

FIC CONFER

568 

onun məna sk

sasən sistem o

Məsələnin q

mində istifadə

ya olunmasını

dən sistem gö

in nitqin anla

n mümkün mə

M-in vəziyyətl

ı  hər bir məq

ə əsasən tapılı

ılmış təcrübə

mat  mərkəzinə

axımından 4 ş

ləridir [1]-[3]

sistemin öyr

stərə bilər. Bu

ə baş vermə eh

bütün mümkü

uşundan asılıdı

ə 180 cümlə  i

kəzi Mü

97,

2,7

emin məqsədlə

vam etdirilən

nin hazırlanma

yyətlər adlanı

hesablanırdı. 

olduğundan h

. Bu zaman sö

yyən qaydalara

hansına aid o

gər halların baş

ahidə sırası ol

ün və avtoma

nin yaradılmas

Ədəbiyya

atik dialoqu d

axışov.  İnsan

miyasının Xəbə

RENCE OF Y

 

keletinin yara

ona verilən əm

qoyuluşu 

əçi müraciətin

ın  tədqiqi mə

ötürülmüşdür 

anmasına tətb

əqsədlər üzrə G

lərinə uyğund

qsəd üçün ilki

ır [1]-[4]. 

lər və nəticəl

ə edilən zəngl

şöbədən birinə

. 

rədilməsi dax

u onunla izah

htimalını artır

kün keçidləri  i

ır. 

ilə öyrədilmiş

ühasibatlıq 

,23 %  

77 % 

ər üzrə anlama

n tədqiqatlar

ası  və cavabı

 sözlərdən 

ırdı 

Müşahidə  sı

hər sözə və y

öz kökü və şə

a əsasən vəziy

lmasını, müşa

ş verməsi ehti

lur. 

atik qruplaşdır

sına kömək ed

at 

dəstəkləyən in

n-kompüter di

ərləri. Bakı 20

YOUNG RES

        18-19 A

dılması təklif 

mrləri və eyn

nin  məqsədin

əsələlərinə  bax

[1]-[3]. Baxıl

biqi 

GMM qurulu

dur [1][2][4].

in  məlumatlar

ər 

lərin ilkin sua

ə aid edilir. Bu

xil edilən cü

h olunur ki, e

rır. Nəticədə m

ifadə edən cü

ş sistem hazır

Sınaq imta

100 % 

0 % 

a səviyyəsi 

ın generasiya 

təşkil olunu

.  B

ırası 

ya söz birləşm

əkilçilər hər b

yyətlərə ayrılır

ahidənin baş v

imalı isə hər b

 

rmağa, onların

dir. 

ntellektual kom

ialoqunu anla

012. № 3. ISSN

SEARCHER

April 2014, B

f edilir. Məna 

ni zamanda mü

nin  təyin edil

xılıb. Tədqiq

an işdə məsəl

ur. Bunun üçün

.  Vəziyyətlər 

ra  əsasən öyr

alından mürac

u şöbələr: 1) m

ümlələrin sayı

eyni və ya oxş

model üzrə dig

ümlələr daxil 

rlanmışdır. Si

ahanları 

olunması üzə

urdu və onlar

Bu obyektlər

məsinə (bundan

biri cari andak

r. Təyin edilən

vermə ehtima

bir vəziyyət üç

(1) 

n baş vermə e

mpüter sistemi

ama sistemin

N 00002-3108

RS 

aku, Azerbai

skeleti mürac

üraciətə verilə

lməsi, mürac

at obyekti ol

lənin həllinə G

n sözlər müəy

arasındakı  k

ədilir. Mürac

ciətin anlanılm

məlumat mərk

ından asılı  d

şar müşahidəl

gər müşahidəl

edilməlidir.  Y

stemin  məqsə

Xidmət 

100 % 

0 % 

ərində  tədqiq

r müəyyən  m

rin vəziyyətlər

 isə cümlə  id

n sonra ifadə)

kı müşahidəni

n məqsəd ifad

alı isə bu ifad

çün (1) düstur

ehtimallarını d

i. Azərbaycan

ndə Gizli Ma

8. 

ijan 

iətin 

əcək 

iətin 

laraq 

Gizli 

yyən 

keçid 

iətin 

ması 

kəzi; 

deyil. 

lərin 

lərin 

Yəni 

ədlər 

atlar 

məna 

rdən 

di ki 

) bir 

i 

 

dənin 

dənin 

ru ilə 

daha 

n Ali 

rkov 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

569 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

3.  Ü.Ç. Baxışov.  Gizli Markov Modelləri və onların mətnlərin tanınmasında və anlanmasında tətbiqi. Azərbaycan 

Respublikası  Təhsil Nazirliyi, Bakı Dövlət Universiteti Tətbiqi riyaziyyat fakültəsi. “Riyaziyyatın Tətbiqi Problemləri” 

Elmi konfransının materialları. Bakı 2012 

4.  Ch. Wu, G. Yan, and Ch. Lin. Spoken Dialogue System Using Corpus-Based Hidden Markov Model. 1998. The 5th 

International Conference on Spoken Language Processing, Incorporating The 7th Australian International Speech Science 

and Technology Conference, Sydney Convention Centre, Sydney, Australia, ISCA. Volume 4, p. 1239-1243. 

5.  M. Nilsson, 

First Order Hidden Markov Model – Theory and Implementation Issues, Tech. Rep., Department of 

Signal Processing, February 2005, ISSN: 1103-1581. 

 

 

 

 

ANDROID PLATFORMASINDA NFC TEXNOLOGİYASI  

ƏSASINDA MOBİL ÖDƏMƏ SİSTEMİ 

 

Günel SƏMƏDOVA 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Giriş. NFC

12

 –  bir  neçə santimetr məsafəsində olan cihazlar arasında məlumat ötürülməsini təmin edən simsiz qısa 

diapazonlu yüksək tezlikli rabitə texnologiyasıdır. (1) Bu texnologiya smartkartın və oxucunun interfeyslərini bir cihazda 

birləşdirir. Başqa sözlə, NFC istifadəçiyə hansısa kontaktı  və ya videonu bir smartfondan o birisinə göndərmək üçün 

cihazların sadəcə bir biri ilə toxunması kifayətdir.  

NFC texnologiyanın tətbiqini bir çox sahələrdə tapmaq olar. Bu çip və müvafiq proqram təminatı ilə artıq indi müxtəlif 

ölkələrdə smartfonlar bank (2), nəqliyyət, endirim kartları, access smart-kartları, kino biletləri və dayanacaq kartlarını əvəz 

edirlər.  

Smartkartların Azərbaycanda tətbiqi. Bakı Metropoliteninin metro smartkartları MIFARE Classic standartına 

uyğundurlar. MIFARE Classic (3) tipli kartlar etibarlı  və eyni zamanda qənaətli olduğu üçün elektron kisə, giriş-çıxış 

nəzarəti, korporativ ID kartlar və nəqliyyat bilet rolunu oynayır.  

Həmçinin, bankların, institutların və müxtəlif  şirtkətlərin binalarına daxil olmağını  təhlükəsizlik baxımından idarə 

etmək və işçilərin giriş-çıxış nəzarət altında saxlamaq məqsədi ilə girişə nəzarət şəbəkə sistemi istifadə olunur.  

Google Wallet. Google Wallet istifadəçilərə debit kartları, kredit kartları, diskont kartları, hədiyyə kartlarından öz 

mobil cihaz vasitəsilə istifadə etmək imkanı göstərən Google tərəfindən hazırlanmış mobil ödəmə sistemi kimi tanınır. 

PayPass xidmətini dəstəkləyən bütün terminallar vasitəsilə təhlükəsiz, tez və rahat ödəmələri həyata keçirtmək üçün Google 

Wallet proqramı NFC standartlarından istifadə edir. (4) 

Xidmət 300 mindən artıq MasterCard PayPass xidmətini dəstəkləyən alış-veriş nöqtələrdə (5) və Visa PayWave 

sistemlərdə Wallet kimi istifadə olunur (6). 

Təhlükəsizlik. İtmiş debit kart bəzi hallarda PIN

13

 kodsuz və imzasız istifadə oluna biləcəyi zaman, Google Wallet bəzi 

təhlükəsizlik ayarlara malikdir: (7) (8) (9) (10) 

  Android Əməliyyat Sistemində NFC çipinə daxil olmaq üçün cıhazın ekranı yanan vəziyyətdə olmalıdır. (11) 

  Həssas maliyyə etimadnamələr Secure Element kimi adlanan NFC çipin qorunan yaddaşında saxlanılırlar. 

  Google Wallet proqramı açmaq üçün düzgün PIN nömrənin yığılmasını tələb edir. 

  İstifadə jurnalı yaratmaq üçün Android platformasının imkanlarından yararlanaraq proqramın hər başlanması 

zamanı avtomatik gizli foto və yaxud video çəkiliş aparmaq və screenshot-lar çəkmək mümkündür. Yəni, istifadəçi 

proqramı  işə salanda, cihazın modelindən asılı olaraq ön və yaxud əsas kamera avtomatik işə salınır, edilən əməliyyatlar 

zamanı ətrafda olanları lokal və yaxud Cloud yaddaşa yazır və gələcəkdə hər hansı bir fırıldaqçılıq aşkar olunsa, bu foto, 

video və screenshot qeydlər doğrunu tapmaqda kömək edə bilər. 

 

Mobil ödəmə sisteminin işləmə mərhələləri. Alış-veriş prosesini tamamlamaq üçün satıcı və alıcı tərəfindən aşağıdakı 

addımlardan keçmək tələb olunur: 

1.  Satıcı sistemdə öz tərəfindən alış-veriş əməliyyatını qeyd edib, alıcıya ödəmə variantını seçməyə təklif edir. 

                                                       

12

NFC - Near Field Communication, "Yaxın məsafəli əlaqə" və ya "Yaxın sahəli rabitə" 

13

 PIN - Personal Identification Number, “Şəxsi eyniləşdirmə nömrəsi” 

---