Microsoft Word menejment va marketing asoslari

10.2. Motivlashtirish modellari va strategiyasi 
Motivlashtirish nazariyasiga asoslanib uning turli modellari ishlab chiqilgan va 
amaliyotda qo’llanib kelinmoqda. Ularning asosiylari quyidagilardir: 
 oqilona (ratsional) model; 
 insoniy munosabatlarni motivlashtirish; 
 kompleks motivlashtirish modeli. 
Oqilona (ratsional) model quyidagi chizmaga ega (10-chizma): 
10-chizma. Motivlashtirishning oqilona modeli 
Bu erda kishilarni motivlashtirish uchun moliyaviy dastak mukofot va jazo 
qo’llaniladi. Bu "shirin kulcha" va "qamchi" taktikasidir. Ba'zi hollarda bunday 
yondoshish to’g’ri bo’lar, ammo uning samarasi juda qisqa bo’ladi. Boshqa hollarda 
esa u kishilar o’rtasidagi munosabtga putur etkazib uzoq muddatga zarar etkazishi 
mumkin. 
Insoniy munosabatlarni motivlashtirish modeli 11-chizmada berilgan. Bu 
modelning muallifi amerikalik ruhshunos Emerson Meyo bo’lib, uning negizida 
quyidagi g’oya yotadi. 
Ichki omillar: shuhrat topish, ijroni yaxshilash va ijtimoiy ehtiyojlarni 
qondirish ishdan qoniqishga olib keladi. Ishdan qoniqish esa mehnat unumdorligini 
oshiradi. Bunday yondoshuv eng muhim tashqi omilni, ya'ni ish haqini inobatga 
olmaydi. Go’yoki "mamnun (ehtiyoji qondirilgan) kishi bu unumli (samarali 
ishlaydigan)" kishi emish. Bunday o’ylash, albatta, noto’g’ri va soddalikdir. 
Mukofot 
Jazo 
Baholash, ijroni 
yaxshilash 
Shuhrat topish 
Ijro 
Ijtimoiy ehtiyojlarni 
qondirish 
Ishdan 
qoniqish 
Ijroni 
yaxshilash 

---

93
11-chizma. Insoniy munosabatlarni motivlashtirish 
 
O’zini-o’zi mukammallashtirishni motivlashtirish modeli quyidagi chizmaga 
ega (12-chizma): 
12-chizma. O’z-o’zini mukammallashtirishni motivlashtirish modeli 
 
Bu model Maslou va Xetsberg yondoshuvlariga asoslangan bo’lib, uzoq 
muddatli motivatsiyani ta'minlovchi omillar sifatida nafaqat ichki omillar, 
shuningdek tashqi omillar ham muhim deb qaraladi. 
Motivlashtirish strategiyasini tanlashda uchta yondoshuv mavjud: 
1. Rag’batlantirish va jazo strategiyasi, ya'ni, kishilar mukofot olish uchun 
ishlaydilar: 
- kim ko’p va yaxshi ishlasa, unga yaxshi haq to’lanadi; 
- kim undan ko’p ishlasa shunchalik ko’p haq to’lanadi; 
- kim sifatsiz ishlasa, u jazolanadi. 
2. Ish orqali motivlashtirish: xodimga uni qoniqtiradigan ishni bersangiz 
bas, ijro etish sifati yuqori bo’ladi. 
3. Menejerlar bilan doimiy aloqada bo’lish strategiyasi: bo’ysinuvchilar 
bilan birga maqsadni aniqlab olish, unga ijobiy aks aloqaga imkon berish, hattoki u 
to’g’ri yoki noto’g’ri, yohud yanglishgan hollarda ham. Bu motivlashtirish modeli 
rahbar bilan xodim o’rtasidagi munosabatni tahlil qilish va unga ustuvorlik berishga 
asoslanadi. 
Motivlashtirishning quyidagi usullari qo’llaniladi: 
- pulni rag’batlantirish va mukofotlash sifatida ishlatish; 
- jazolash; 
- raqobatni kuchaytirish; 
- ish orqali motivlashtirish; 
- yutuqni tan olish va taqdirlash; 
- xodimlarni o’qitish va yuksaltirish; 
- salbiy ta'sirni cheklash va me'yorlash; 
- guruh mehnatini mukofotlash va rag’batlantirish; 
- xodimlarni boshqarish ishlariga jalb etish va hk.
Ichki omillar: 
- o’z-o’zini mukammallashtirish 
- javobgarlik 
- yutuqlar 
- tan olinish 
- ishga bеrilib ishlash 
Tashqi omillar: 
- mukofotlash 
- jazolash 
Ishdan 
qoniqish 
Ijro sifati 

---

94