Microsoft Word mulki huquq doc

Hüquqi  şəxs  dedikdə,  dövlət  tərəfindən  hüququn  subyekti  kimi  tanınan,  məhkəmədə  iddiaçı  və  ya 

cavabdeh  ola  bilən  elə  bir  qurum  başa  düşülür  ki,  o,  vahid  təşkilati struktura  və  ayrıca  əmlaka  malik 

olub, mülki (əmlak) dövriyyədə öz adından çıxış edir.  

4. Hüquqi şəxsin mahiyyəti barədə əsas nəzəriyyələr  

Hüquqi şəxs mürəkkəb xarakterə malik olan konstruksiyadır. Bu mürəkkəblik onunla izah edilir ki, hüquqi 

şə

xs fiziki şəxsləri tam vahid halında birləşdirən sosial qurum olub, mülki hüququn vahid subyekti kimi tanınır. 

Həmin cəhət hüquqi şəxs barədə xeyli nəzəriyyələrin və konsepsiyaların  yaranmasına, əsaslı elmi tədqiqatlar 

aparılmasına  səbəb  olmuşdur.  Elmi  tədqiqatlar  hüquqi  şəxsin  mövcud  olduüu  bütün  tarix  boyu  aparılmışdır. 

Onların əsas məqsədi hüquqi şəxs kimi mürəkkəb və vacib sosial məsələnin mahiyyətini, təbiətini və məzmunu-

nu aydınlaşdırmaqdan ibarət olmuşdur. Onun əsl və həqiqi mahiyyətini anlamaq, başa düşmək və dərk etmək 

baxımından həmin nəzəriyyə və konsepsiyaların əsas cəhətləri ilə tanış olmaq vacibdir.  

Ə

vvəllər  də  qeyd  etdiyimiz  kimi,  hüquqi  şəxs  konstruksiyası  hüquqi  şəxs  ideyasının  özü  və  əsas  jəhətləri 

Roma hüququ tərəfindən yaradılmışdır. Məhz həmin vaxtdan Roma hüquqşünasları, bu konstruksiyanın mahiy-

yətini tədqiq etməsələr də, onun barəsində müxtəlif elmi fikirlər söyləyirdilər. Bu fikirlər xarici ölkələrin hüquq 

doktrinasında hüquqi şəxs barədə geniş yayılmış nəzəriyyələrin və konsepsiyaların rüşeymini təşkil edir. 

Hüquqi şəxsin mahiyyəti və müəyyənləşdirilməsi haqqında ilk nəzəriyyə orta əsrlərdə Avropada yaranmış-

dır. O, fiksiya (latınca ficta — uydurma, həqiqətdən uzaq, yalan, qondarma, dözəltmə) nəzəriyyəsi adlanır. Bu 

nəzəriyyə hüquqi şəxs anlayışını nəzəri cəhətdən ümumiləşdirmək üçün edilən ilk tarixi təşəbbüs və cəhd idi. 

Bu nəzəriyyəyə görə hüquqi şəxs qanunvericinin yaratdığı süni konstruksiyadır, hüququn əmələ gətirdiyi hadi-

sədir, hüquqi fiksiyadır. Fiksiya nəzəriyyəsinin yaranmasına orta əsrlərdə fəaliyyət göstərən korporasiyalar əsas 

olmuşdu. Bu dövrdə korporasiyaya Roma hüquqşünasları tərəfindən irəli sürülən belə bir müddəa əsasında hü-

quqi anlayış verilirdi ki, korporasiyaya məxsus olan bütün əmlak onun ayrı-ayrı özvlərinə malik deyil. Korpora-

siya hüququn müstəqil subyekti, müstəqil şəxs hesab edilirdi. Amma onların müstəqil şəxs kimi tanınması din 

xadimlərini təəccübləndirir və heyrətə gətirirdi. Din korporasiyaları kilsəyə tabe olmaüa, tabe olmadıqda isə on-

ları  kilsədən  uzaqlaşdırmaq  və  qovmaq  hüququna  malik  olmaüa  çalışırdı.  1245-ci  ildə  Lion  kilsəsində  Roma 

papası IV Innokenti çıxış edərək göstərdi ki, yalnız canı və vicdanı olan varlıüı qovmaq və uzaqlaşdırmaq olar. 

Ona görə də korporasiyanı kilsədən qovmaq olmaz. ×ünki korporasiyanın nə canı, nə vicdanı, nə iradəsi, nə də 

düşüncəsi vardır. O, yalnız mücərrəd anlayışdır, hüquqi addır, yalan, saxta, həqiqətdə mövcud olmayan qondar-

ma və uydurma şəxsdir (persona ficta). Beləliklə, bu cür təmiz teoloci pərdə altında və təmiz dini bəhanə ilə fik-

siya nəzəriyyəsi meydana gəldi.  

Orta əsrlərdə formulə edilən konsepsiyalardan biri Bartol tərəfindən əsaslandırılan mülkiyyətin bölünməsi