Microsoft Word mulki huquq doc

fərdiləşdirmə vasitələrinin hüquqi mühafizəsi adlı institutla əhatə olunur. Həmin institut mülki hüququn əqli 

mülkiyyət hüququ (müstəsna hüquqlar) adlı yarımsahəsinin institutlarından biridir. O, özü iki subinstituta ayrı-

lır: mülki dövriyyə

 iştirakçılarını fərdiləşdirmə vasitələri subinstitutu; mülki dövriyyə iştirakçılarının fəa-

liyyətinin nəticələrini fərdiləşdirmə vasitələri subinstitutu. 

Hüquqi şəxslərin özünü fərdiləşdirmə vasitələri iki cür olur: 

●

 hüquqi şəxsin olduüu yer; 

●

 hüquqi şəxsin adı. 

---

 

154

Hüquqi şəxsin olduüu yer dedikdə, onun daimi fəaliyyətdə olan orqanının yerləşdiyi yer başa düşülür. O, 

hüquqi şəxsin hüquqi ünvanıdır. Göründüyü kimi, mülki qanunvericilik hüquqi şəxsin olduüu yeri onun daimi 

fəaliyyət  göstərən  orqanının  yerləşdiyi  yerlə  təyin  edilməsi  və  müəyyənləşdirilməsi  qaydasını  nəzərdə  tutur 

(MM-in 51-ci maddəsi). Daimi fəaliyyət göstərən orqan dedikdə, hüquqi şəxsin rəhbər orqanı və digər struk-

tur orqanları başa düşülür. Bu orqanlar hüquqi şəxsin idarə olunmasını həyata keçirir. Onlar hüquqi şəxsin əsas 

və başlıca fəaliyyətini ifadə edir. Bu cür fəaliyyətin həyata keçirildiyi yer də məhz hüquqi şəxsin olduğu yer ad-

lanır. Rəhbər orqana misal olaraq müəssisənin direktorunu, bankın müdirini, özəl universitetin rektorunu, dövlət 

sığorta şirkətinin sədrini və s. göstərmək olar. Struktur orqana isə bölmə rəisini, sex müdirini və s. misal çək-

mək olar. Bu orqanlar, bir qayda olaraq, hüquqi şəxsin inzibati binasında, ofisində yerləşir. Həmin bina hüquqi 

şə

xs hüququna malik olan universitetin olduüu yer hesab edilir. Deməli, hüquqi şəxsin yerləşdiyi inzibati bina, 

ofis onun olduüu yerdir, hüquqi ünvanıdır. Məsələn, BDU-nun rektorluüu Z.Xəlilov, 23 küçəsindəki 5 ¹-li inzi-

bati binada  yerləşir. Hüquqi şəxsin hüquqi ünvanı o, dövlət qeydiyyatına alınarkən təsis sənədində göstərilən 

ünvandır.  

Hüquqi şəxsin rəhbər orqanı ilə onun struktur bölmə orqanı eyni inzibati binada yerləşməyə də bilər. Belə 

halda rəhbər orqanın yerləşdiyi yer əsas kimi götürülür.  

Bəzi xarici ölkələrin qanunvericiliyi hüquqi şəxsin olduüu yerin təyin edilməsini onun daimi fəaliyyət göstə-

rən orqanının yerləşdiyi yerlə əlaqələndirmir. Məsələn, RF MM-in 54-cü maddəsinin 2-ci bəndi hüquqi şəxsin 

olduüu yerin onun dövlət qeydiyyatına alındığı yerlə təyin edilməsi barədə qayda müəyyənləşdirir. Bizim fikri-

mizcə,  məsələyə  qeyri-dözgün  yanaşmanı  ifadə  edən  bu  qayda  hüquqi  şəxsin  hüquqi  ünvanının  dəqiq  olaraq 

müəyyən edilməsinə imkan vermir.  

Bəzi  xarici  ölkələrin,  məsələn,  Fransanın  hüququna  görə,  hüquqi  şəxslər,  fiziki  şəxslər  kimi,  «yaşayış  ye-

ri»nə malikdir.  svezrə Mülki Qanunnaməsinə görə, hüquqi şəxslərin «yaşayış yeri» onun idarə orqanlarının ol-

duğu  yer hesab olunur (56-jı maddə), amma nizamnamədə başqa  «yaşayış  yeri»  də  göstərilə bilər. Almaniya 

Mülki  Qanunnaməsinə  görə,  cəmiyyətin  (hüquqi  şəxsin)  olduğu  yer  dedikdə,  onun  idarə  olunmasının  həyata 

keçirildiyi,  yəni  cəmiyyətin  başlıca  və  ya  əsas  fəaliyyətinin  yerinə  yetirildiyi  yer  başa  düşülür  (§  24).  Əgər 

cəmiyyətin bir neçə idarəetmə nüqtəsi olarsa, onda onun olduğu yer bir neçə yer hesab olunur.  

Hüquqi şəxsin hüquqi ünvana (olduüu yerə) malik olmaq hüququ onun şəxsi qeyri-əmlak hüquqlarından 

biridir. Maddi (əmlak) məzmundan məhrum olan bu hüquq hüquqi şəxsin özündən ayrılmazdır. O, hüquqi şəx-

sin fərdiləşdirilməsinə  yönəlir. Hüquqi şəxs yaradıldığı andan bu hüquq da əmələ gəlir. Təsis sənədi olan ni-

zamnamədə hüquqi şəxsin olduüu yer göstərilir. 

Hüquqi şəxsin olduüu yer mühüm hüquqi əhəmiyyətə malikdir. Hüquqi xarakterli bir sıra məsələləri həll et-

mək üçün qanun məhz hüquqi şəxsin olduüu yerdən istifadə edir. Məsələn, əgər borclu hüquqi şəxsdirsə, bəzi 

öhdəliklər, bu öhdəliklərin əmələ gəldiyi vaxt hüquqi şəxsin olduüu yerdə icra edilir (MM-in 426-cı maddəsinin 

2-ci bəndinin 3-cü yarımbəndi). Bəzən tərəflər mülki-hüquqi müqavilədə onun bağlandığı yeri göstərmirlər. Be-

lə halda, əgər ofertanı (yəni müqavilə bağlamaq barədə təklifi) hüquqi şəxs göndərərsə, onda həmin şəxsin ol-

duüu yer müqavilənin bağlandığı yer hesab olunur (MM-in 411-ci maddəsinin 1-ci bəndi). 

Elə hallar olur ki, malın nümunə özrə pərakəndə satılması müqaviləsində satılan malın alıcıya (hüquqi şəxsə) 

verilməsi yeri göstərilmir. Bu cür vəziyyətdə satıcı hüquqi şəxsin (alıcının) olduüu yerdə malı ona (yəni alıcı 

rolunda çıxış edən hüquqi şəxsə) çatdırır. Bu andan müqavilə icra edilmiş sayılır (MM-in 619-cu maddəsinin 2-

ci bəndi). 

Bundan əlavə, hüquqi şəxsin olduüu yerin həm də mülki-prosessual əhəmiyyəti vardır. Belə ki, hüquqi şəxsə 

iddia onun ünvanının olduğu yerin, yəni hüquqi şəxsin olduğu yerin məhkəməsinə verilir.  

Hüquqi  şəxsin  olduüu  yerə  tətbiq  olunmaq  üçün  yerli  hakimiyyət  orqanlarının  aktları  göndərilir.  Müxtəlif 

məzmunlu sənədlər, məhkəmə bildirişləri göndərilərkən hüquqi şəxsin olduüu yer əsas götürülür.