Microsoft Word mulki huquq doc

§ 3. Hüquqi şəxslərin yaradılması və ləğv edilməsi  

1. Hüquqi şəxslərin yaradılması  

Təşkilati vahidlik, ayrıca əmlaka malik olmaq və digər əlamətlər qurumun avtomatik olaraq hüquqi şəxs — 

mülki hüququn subyekti kimi tanınmasına dəlalət etmir. Bunun üçün onun hüquqi şəxs kimi yaradılması gərək-

dir. Qurum hüquqi şəxs kimi yaradılmasa, o, mülki hüququn subyekti kimi tanınmır. 

Hüquqi şəxslərin yaradılması dedikdə, müvafiq qurumun hüquqi şəxsiyyətinin dövlət tərəfindən rəs-

mən tanınması, ona hüquq subyektliyi verilməsi başa düşülür. Qurumun hüquqi şəxsiyyəti dedikdə, onun 

hüquq münasibətlərində iştirakının mümkün və lazım olan elə bir ölçüsü başqa düşülür ki, bu ölçü qanunla mü-

ə

yyənləşdirilir.  Hüquqi  şəxsiyyət  qurumun  mülki  hüquq  münasibətlərində  mümkün  və  lazım  olan  iştirakının 

hüquqi sərhədlərini müəyyən edən hüquqi formadır.  

Qurumun hüquqi şəxsiyyətinin dövlət tərəfindən rəsmi surətdə tanınması isə onun müavafiq icra hakimiyyəti 

orqanında  məcburi  dövlət  qeydiyyatına  alınması  ilə  həyata  keçirilir.  Dövlət  qeydiyyatına  alınmaq  hüquqi 

şə

xslərin yaradılmasının qanuniliyi özərində edilən dövlət nəzarəti formasıdır. Daha doürusu, dövlət bu forma-

nın vasitəsi ilə hüquqi şəxslərin əmələ gəlməsinin qanuni olub-olmamasını yoxlamaq imkanı əldə edir. Bu isə 

təsadüfi deyildir. Belə ki, hüquqi şəxslərin yaradılması müəyyən ictimai tələbatı ödəmək və təmin etmək zəru-

rəti ilə bağlıdır. Digər tərəfdən bu məsələnin həll olunması xeyli dərəcədə insan və maddi resursların səfərbərli-

yə  alınmasını tələb edir. Bunlar isə onu göstərir  ki, hüquqi şəxslərin  yaradılması ictimai cəhətdən vacib olan 

məsələdir. Dövlət isə bu cür məsələyə, şübhəsiz ki, biganə qala bilməz. Onun borcudur ki, xüsusi olaraq iqtisadi 

(əmlak)  dövriyyədə  iştirak  etmək  məqsədilə  yaradılan  hüquqi  şəxsin  əmələ  gəlməsinin  qanuniliyini  yoxlasın. 

Bunu həm də iqtisadi (əmlak) dövriyyənin bütün iştirakçılarının mənafeyi tələb edir. Məhz buna görə də dövlət 

qanunvericilik yolu ilə hüquqi şəxslərin məcburi olaraq dövlət qeydiyyatına alınması haqqında qayda müəyyən 

edir. 

Hüquqi  şəxslər  iki üsulla  yarıdılır:  sərəncamvermə  üsulu  ilə;  könüllü üsulla.  Könüllü  üsul  iki  cür  olur: 

icazəvermə üsulu; qabaqcadan icazə alınmadan normativ üsul. Bax, bunlar, hüquqi şəxslərin yaradılmasının ta-

---

 

165

rixən ənənəvi üç üsuludur. Mülki hüquq elmi də bunları hüquqi şəxslərin yaradılması üsulları kimi fərqləndirir. 

Beləliklə, hüquqi şəxslərin yaradılmasının əsasən üç üsulu vardır. Onlara hüquqi şəxslərin yaradılması qay-

daları da deyilir: 

●

 sərəncamvermə üsulu (qaydası); 

●

 icazəvermə üsulu (qaydası); 

●

 qabaqcadan icazə almadan normativ üsul.