Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
27 narsa deb tushuntirgan, uni tilga olmaslikka, fitnachi ko‘zlarga qaramaslikka chaqirgan. Ammo oshiq oxiri bildiki, ishqdan — ilohiy fayzdan ajralish azobi ishq azobidan ko‘ra ham zo‘rroq, yo‘q-yo‘q, bugina emas, oshiqlik azobi huzur-halovatga eltuvchi, ruhiy kamolot sari yetaklovchi tozalanish, xalos bo‘lish azobi. Shuning uchun bu azob — saodat. Xullas, lirik qahramon g‘azalning oltinchi baytiga kelib, o‘z bayonnomasi («ahdi»)dan butunlay qaytadi, uning oldin aytgan gaplari o‘z-o‘zini sinash, yoxud allaqanday kinoyali usulda ishq olovining shuhratini mubolag‘ali qilib ifodalashday taassurot qoldiradi. Inkor zamiridagi tasdiq zohiriy tasdiqqa aylaiib, oshiqning o‘z imkonu e’tiqodida sobit ekanligi ma’lum bo‘ladi. Mana shundan keyin Navoiy quyidagi umumiy konteksga «yopishmaydigan» yettinchi baytni keltiradi: Zulm ila el joniga o‘t yoqma, ey kim shohsen. Gar desang do‘zax o‘tiga jonni mahrur etmayin.
Oshiqona va orifona g‘azallarda, ko‘proq maqta’dan oldingi baytda biror o‘tit-nasihat qilish kam uchraydigai hodisa emas. Bunday holni Hofizu Sa’diy, Jomiy va Navoiyda tez-tez uchratamiz. «Do‘zax oloviga jonim kuymasin desang, ey shoh, zulm bilan xalq joniga o‘t yoqma». Buning oldingi baytlarga aloqadorlik joyi bormi? Bevosita emas, ammo bavosita bor. Ishqsizlik, ilohdan bexabarlikning o‘zi zulm, demak, bunday odam podsho bo‘lsa — el holiga voy, chunki ishqi yo‘q odam berahm, beshafqat bo‘ladi. Iloh ishqi, umuman ko‘ngilning muhabbatga moyilligi odamni adolat va insofga oshno etadi. Navoiyning bu qistirma iasihat bayti shundan dalolat beradiki, u lirik kechinmalar tasviri asnosida ham shohni adolatga chaqirish, zolimlarni jazolash, xalqni ulardan xalos etish g‘oyasini o‘tkazishni lozim topgan va buni zarur deb hisoblagan. Ishq, Iloh, Adolat tushunchalari Navoiy uchun bir-biri bilan zich aloqador. Uning katta-kichik barcha asarlariga bu g‘oya singdirilgan. G‘azalning maqta’i ham yettinchi bayt kabi umumiy mazmunga to‘gridan-to‘g‘ri bog‘lanmaydi, shuniigdek, u yettinchi baytiing o‘ziga ham unchalik yaqin emas.
Ma’mur so‘zining bir ma’nosi amr-farmon, ikkinchi ma’nosi obod, farovonlik. Ma’zur — uzrli, kechirilgai. Vu ikki so‘z baytda tajnis va tanosib san’atini yaratishga xizmat qilgan. Ya’ni: «Garchi ma’mur — ma’ruz (podsho amri vojib bo‘lganiday do‘st xohishi ham vojib) degan maqolga asosan, ey Navoiy, men o‘zimii do‘st amr aylagan xizmatdan chetga tortmayin». Yoki: «Uzrlarim ko‘payib ketdi, ey Navoiy, do‘st amr aylagan xizmatdan o‘zimni ma’mur tutmayin» va yana: «Garchi uzrxohlik ko‘payib ketgan bo‘lsa ham, ey Navoiy, men do‘st obod aylagan majlis xizmatidan bo‘yin tovlamayin». Bu uch izohimizda ham Navoiy baytining ma’nolaridan qaysidir tomoni aks etdi, biroq, nazarimda, ikkinchi ko‘rinish haqiqatga xiyla yaqin, chunki u g‘azalning umumiy mazmunini yakunlay oladi. Maqta’dan boshlab davom etgan «ahd»larini shoir uzrxohlik deb aytadi, ya’ni uzrim juda ko‘payib ketdi, kel, gapni qisqa qilib, Do‘st amr etgan xizmatni uzr aytmasdan bajarayin, deydi u. Oshiq uchul do‘stning xizmatidan sharafli ish yo‘q, u doim bunga tayyor turishi kerak. Ulug‘ shoiriish maslagi shu edi.
Yüklə 289,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|