Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

63

O‘ynoqlab turgan sochning halqasi ichidagi xol chambar ichida o‘ynab tomosha ko‘rsatayotgan 

lo‘liga o‘xshatilyapti. Ma’lumki, bozigar lo‘lilar, ya’ni o‘ynab tomosha ko‘rsatuvchi lo‘lilar olomon 

to‘plangan joyda o‘z san’atlarini namoyish qiladilar. Yor xolining lo‘lilar toifasiga o‘xshatilishida 

mahbubaning husnini ta’kidlash bilan birga, soch halqasi va uning ichidagi xol o‘yinidan 

boshqalarning bahramand bo‘lishi ehtimolidan tahlika ham seziladi. Binobarin bu misradagi 

muqoisada oshkora tasvirdan tashqari yashirin bir rashk, pinhon bir ta’na bor. 

Mana bu baytdagi muqoisa ham insonning jonivor bilan o‘ynashuviga asoslanganligi jihatidan 

yuqoridagi misraga bir qadar o‘xshab ketadi: 

 

Zohid bila nafs etsa tamasxur yo‘q ajabkim,  

It sayd qilur vaqtda tulku bila o‘ynar. 

 

Bu yerda gapni sal uzoqdan boshlashga to‘g‘ri keladi. Ma’lumki, tasavvuf ilmida insonning ilohga 

intilishi hayotdagi bosh maqsaddir. Bu intilish butunlay xolis bo‘lishi lozim, g‘araz e’tiqodni chipakka 

chiqaradi. Shuning uchun ham mazkur ta’limotda zuhd, ya’ni xudo jamoliga erishuvning 

namoyishkorona yo‘li shartli ravishda g‘araz, nafs timsoli sifatida talqin qilinadi. Bobo sh-irlarimiz, 

shu jumladan Alisher Navoiy ham mansub bo‘lgan tasavvuf poeziyasida bu obraz o‘zining yorqin 

aksini topgan. Demak, bu baytdagi zohid nafsoniyatiga mukkasidan ketgan odam. Nafs esa an’ana 

bo‘yicha itga qiyos etiladi. Bu qiyos Navoiygacha va undan keyingi she’riyatimizda ham mavjud. 

G‘azalning maqta’si — yakunlovchi bayti: 

 

Mug‘ dayrida mast bo‘lsa Navoiyni ko‘ringkim,  

Bir olma kibi gumbazi miynu bila o‘ynar. 

 

Mug‘ dayri — mayxona. Gumbazi miynu — zangori gumbaz, ya’ni osmoni falak. Bu baytda ishqiy 

g‘alayon mayxonadagi mastning holatiga o‘xshatiladi. Tasavvuf poeziyasida haqqa yetishmak 

yo‘lidagi tuyg‘ular, kechinmalar shartli ravishda mastlikka o‘xshatiladi. Negaki, boshqa birovni 

astoydil sevgan odam ham, mast bo‘lgan odam ham odatda o‘zini unutadi. Baytga qaytadigan bo‘lsak 

mast odamning ko‘ziga ulkan narsalar kichik, muhim narsalar ahamiyatsiz bo‘lib ko‘rinadi. Qolaversa, 

ichgan odam sho‘r, achchiq luqmalar bilan gazak qiladi. Demak, mast bo‘lgan qahramonning ko‘ziga 

tor ma’noda mayxonaning‘ zangori gumbazi ham, keng ma’noda osmoni falak ham bir olma kabi 

tuyulmoqda. Shuning uchun u osmoni falakni qo‘liga olib o‘ynaydi, charx urayotgan koinot o‘zining 

muayyan o‘qi atrofida emas, balki oshiq qo‘lida aylanib turipti. Istasa, oshiq unga tish uradi, til 

tekkizadi. Bu yerda shoir ma’lum darajada o‘zining oshiqligidan kulayotganday. Bu, albatta, 

Navoiyning ixtiyoridagi masala. Lekin biz muxlislar shuni yaxshi bilamizki, Navoiy buyuk oshiqdir, 

shuning uchun ham musaffo tuyg‘ulariga zamin tor kelib, ishi osmon sari tushgan.