Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
25 ham, qanoti ham ishq, uni bud etadigan ham nobud qiladigan ham qutulib bo‘lmas shu Buyuk Joziba. Shoir ikkinchi va uchinchi baytlarda «ahdi»ii mustahkamlaydi; chunonchi, ikkinchi bayt: Barcha elga fitna bo‘lg‘on ko‘zga maftun bo‘lmayin, Har kishi nazzora aylar yuzni manzur etmayin.
Ya’ni: «Barchani fitna-firib bilan aldagan ko‘zga maftun bo‘lmaslikka (aldanmaslikka), barcha qaraydigan yuzga qaramaslikka ahd qildim». Barchani fitna bilan o‘ziga maftui etadigan ko‘z dunyo bo‘lishi ham, dunyo nafosati bilan boqqan Mutlaq ruh chashmasi bo‘lishi ham, yuz-ko‘zidan nur yog‘ilib turgan komil inson bo‘lishi ham mumkin. Har holda ma’shuq ko‘zi fitnakor, aldamchi ekanligi aniq, u barchani oshufta etadi. Ishq aslida ana shu maftunkor yuzu ko‘zga qarashdan boshlangan, o‘sha ko‘zlarki, bechora oshiqni bir lahza tinch qo‘ymaydi. Xo‘sh, agar yuz va ko‘z ilohiy sifat — tajalliyot belgisi bo‘lsa, nega u maftunkor, aldamchi? Gap shundaki, sufiylar nazdida ma’shuq ko‘zi — basirat darajasi, ya’ni qalb ko‘zining o‘tkirligi va ham ayni vaqtda u oshiqni imtihon etuvchi, sinovdan o‘tkazuvchi kuch. Ilohiy jamol turli ko‘rinishda jilolanib, qalbga yo‘l izlaydi. Jilo, mavj, tovlanish — sehru jodu, maftupkorlik emasi? Ko‘z, shu bilan birga, g‘aybning manbai, snru asror chashmasi. Yuz esa — ilohiyot jamolining timsoli va komil inson chehrasi. Navoiy davri kishilarning va buyuk shoirning shaxsiy tushunchasm ana shunday. Ham olam nafosati, ham inson qalbi go‘zalligi hamda barcha go‘zallarning go‘zali, barcha ravshanliklar manbai deb hisoblangan Ilohni bir ibora, bir tashbih bilan ifodalash, uni lirik kechinma orqali yonib kuylash. Bularning hammasi Yaxshilik va Ezgulikka oshiqlikni ta’riflash va oxir-oqibat inson ma’naviyotini yuksaltirishga xizmat etish istagidan tug‘ilgan. Oqil va odil iyasonning yuragi iloh fazilati bilan to‘liq va bu uning a’moli, fitratida namoyon bo‘ladi, boshqalar shu qalbning fayzini idrok etib, uidan bahra olib, ilohga yaqinlashadilar. Shuning uchun bunday fayzli odamlar e’tiborni tortadi, hamma ularga qarab intiladi, ularning xoki poyini ko‘ziga surtadi. Shu uchun bu ilohiy yuz va «fitnakor» ko‘zlardan bekinish qiyin, ulardan bekinish — ilohdan yuz o‘girish bilan barobar! Yaxshisi, Ishq olovida yonish nasib etsin, jodu ko‘zlardan judo qilmasin. Uchinchi bayt: Ishq kufuri birla taqvo xonaqosin buzmayin, But xayolidin ko‘ngil dayrini ma’mur etmayin.
Ishq — kufr, oshiq bo‘lish — kofirlik. Vu kimniig fikri? Albatta, mutaassib dindorlar, ishqu oshiqlikning haqiqiy ma’nosini tushunib yetmagan kishilarning fikri, ular hayotni, ilohiy muhabbatni kuylagan shoirlarni shunday tamg‘alar bilan ayblamoqchi bo‘lganlar. Lekin, qizig‘i shu yerdaki, tasavvufning vahdatul vujud falsafasini chuqur idrok etgan shayx-oriflar, ayniqsa Attor, Rumiy, Hofiz, Jomiy, Navoiy, Mashrab kabi shoirlar buni o‘zlari ham tan olganlar. Chunki suratparast, masalaning mohiyatiga yetmagan johil ruhoniy talqinidagi kofirlik bilan sufiy shoir nazarda tutgan kofirlik boshqa- boshqa narsalardir. Ruhoniylar islomni tan olmagan, butga sig‘ingan odamlarni kofir desalar, sufiylar «kasrat olamining zulmi, dunyo talabi, vahdatdan judolikni» kufr deb uqtirganlar («Mir’ot-ul ushshoq»). Ishqning kofiri bo‘lish — sufiy nazdida haqiqiy imonga ega bo‘lish, nechukim, farqlar, ko‘pliklar olami orqali, yopiqlik pardasini ko‘tarish dunyoni tark etish orqali vahdatga yetiladi. Dindor ruhoniy ilohni sevishni emas, unga sajda qilish, toat-ibodat bilan jannatiy bo‘lishni targ‘ib etadi, sufiy bo‘lsa ilohdan boshqasini tan olmaydi, rasm-rusumlar, odat-marosimlarni inkor etadi, iloh jamoli aks etgan barcha mavjudotni, butni ham, nasroniy qizni ham sevish mumkin, deb ta’lim beradi. Shayx San’onni eslang (Navoiyning «Lison-ut tayr» asarn qahramoni). U rimlik qizga oshiq bo‘lib, islomdan voz kechib, nasroniy diniga kiradi, ishq yo‘lida nimaiki yuz bersa — bariga chidaydi va oqibatda ilohiy muhabbatga erishadi. Shayx San’on sarguzashtiga diqqat qilinsa, vahdat mayidan sarxush sufiylar emas, balki taqvodor zohid va soxta shayxlar kofir bo‘lib chiqadi. Chunki «kofir — sifot. asmo’ va |