Microsoft Word Норматова Шоира darslik 11. 02 2015. doc

shovva
, shar-shar to‘kilganini 
sharshara
degan. 
Qushlarning churq-churq qilgani 
chumchuq
, lak-lak qilgani 
laylak
(aslida 
laklak), qag‘illagani 
qarg‘a
, bul-bul deya yoqimli sayragani 
bulbul
_bo‘lgan. 
Keyinchalik o‘zi yasagan buyumlarga ham shu tarzda nom bergan. To‘qillab 
urilgani 
to‘qmoq
, tuyoq ostida taqillagani 
taqa
, 
zangillagan
qo‘ng‘iroq 
zang
deb atalgan. Bu ayon, lekin birinchi so‘z nima edi? 
Yurtimizda yuz ming yil muqaddam yashagan neandertal odamning Tarix 
muzeyidagi qiyofasiga qarab o‘ylayman. Xayol qilamanki, rosmana insonga 
aylanmagan bu ibtidoiy ong egasi toshni toshga urib, chaq etgan tovushni 
eshitgan-u chaq, deya ovoz chiqarib, o‘zining birinchi so‘zini aytgan. Toshni 
toshga chaqqan, keyinroq tosh bilan danak chaqqan, yong‘oq chaqqan, bolasiga 
ham “Chaq!” deb buyurgan. 
Bora-bora toshdan o‘t chiqarib uni ham ”chaq” dedi. Ko‘kda “chaq” etib 
yongan olov ham chaq bo‘ldi. Keyinchalik 
chaqmoq, chaqin, chaqmoqtosh
so‘zlari paydo bo‘ldi. Tosh bir-biriga urilganda uchgan yeri 
chaqa
, toshga 
qoqilganning barmog‘i 
chaqa
. Ko‘p gapirganning tili 
chaqa.
Tosh maydalab chaqa degan inson ming yillar o‘tgach, pul maydalab 
chaqa
dedi. Mayda bolalarini ham 
bola-chaqa
dedi. 

---

118
Taraqqiyot insonga aql va zakovat berdi. Zakovatli inson tosh chaqishni 
qo‘yib gap chaqishga o‘tdi. Toshdan o‘t chiqargan bo‘lsa, gapdan alanga 
chiqardi. Gap chaqib o‘z qardoshining honumoniga o‘t qo‘ydi. 
Gap chaquvchining oti ham chaqdan uzoqqa ketmadi. Uni 
chaqimchi,
chaqmachi
dedilar. Chaqimchining ishi ilonning tishidan og‘riqli va xatarli. Ari, 
ilon-u chayonning nashtar urishini ham besabab chaqish demaganlar. Demak, 
chaqimchi bilan gazandaning hunari bir. 
Chaqmachaqarning ham katta-kichigi bo‘lar ekan. Birovning gapini birovga 
aytsa, bu