Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc
Yüklə 16,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Siqaret və qadın Dünyada işləyən qadınlar və tələbələr arasında siqaret çəkmək vərdişinin getdikcə yayılmaqda olduğu özünü göstərir. Halbuki, bu vərdiş qadınlar üçün baha başa gəlir. Beləliklə, siqaret çəkməyin qadınlara gös- tərdiyi mənfi təsirləri aşağıdakı kimi yekunlaşdırmaq mümkündür. 1. Qadın orqanizmi siqaretin mənfi təsirlərinə kişilərinkindən daha həssasdır. Eyni vəziyyət içki düşgünlərində də özünü göstərir. Kişilər arasındakı içki düşgünlərinin qaraciyər serrozuna tutulma riski hər gün 132 q təmiz alkoqol qəbul edildikdə baş verir. Qadınlarda isə eyni risk gündə yalnız 52 q alkoqol qəbul etməklə də meydana gələ bilir. Eyni bir şəkildə içki içən və siqaret çəkən qadınların kişilərlə
326
müqayisədə xərçəng xəstəliyinə tutulma ehtimalı daha böyükdür. 2. Siqaret çəkən qadın öz səhhətinə zərər verdiyi kimi, hamilə olduğu zaman hələ anadan olmamış uşağının da zəhərli bir təsirə məruz qalmasına səbəb olur.
17000 uşaq üzərində aparılan tədqiqatlar siqaret çəkən bir ananın uşağının müxtəlif mənfi təsirlərə məruz qaldığını göstərmişdir. Ortaya çıxan nəticə həqiqətən qorxuducudur. Hamiləliyin dördüncü ayından etibarən hər gün 10 ə dəd siqaret çəkən anaların uşaqlarında doğum zamanı ölüm nisbətinin 30%-lik bir rəqəm miqdarında artdığı müşahidə edilmişdir. Bundan başqa, siqaret çəkən anaların dünyaya gətirdikləri uşaqların normaldan daha az bir çəkidə olduğu, belə analarda düşük və ölü uşaq doğma ehtimalının da daha böyük olduğu qəbul edilir. Bütün bunlarla birlikdə, ananın siqaret- çəkmə vərdişi uşağının şikəst və fiziki cəhətdən qüsurlu olaraq doğulma ehtimalını da artırır. 3. Sadəcə siqaret çəkən deyil, siqaret çəkilən otaqda olan bir qadın da olduğu yerdə tüstülü havanı tənəffüs etməklə özünə zərər verir. Bir sözlə, siqaret çəkən bir qadının doğum əsnasında da bir çox başqa problemləri ola bilir. 4. Evdə siqaret çəkən bir qadın evində ağır bir havanın əmələ gəlməsinə səbəb olur. Əgər körpə uşaqlar belə bir evdə qalırlarsa, tənəffüs yolları xəstəliklərinə daha tez tutulurlar. Şübhəsiz ki, eyni bir vəziyyətin ortaya çıxmasında siqaret çəkən kişinin də təqsiri vardır. 5. Siqaret çəkən bir qadın uşağına yalnız hamilə 327
olduğu zaman
deyil, doğumdan sonra onu
ə mizdirdikdə də ziyan verir. Ona görə ki, siqaretdəki zərərli bir maddə olan nikotin ana südü vasitəsilə uşağın orqanizminə daxil olur.
Din alimlərimiz siqaret çəkmək barəsində açıq və qəti hökmlər olmadığına görə, içki kimi bu pis vərdiş haqqında müəyyən bir söz söyləyə bilməmişdirlər. Buna baxmayaraq, müqəddəs dinimizin siqaret çəkməyə də yaxşı gözlə baxmadığı aydındır. Məlumdur ki, insan bədəni Yaradan tərəfindən ona bir nemət olaraq verilmişdir. Hər bir kəs bu gözəl nemətdən necə istifadə edəcəyi barədə hesabat verəcəyini yaxşı bilməlidir. Nikotin də insan orqanizmi üçün zərərli olan maddələrdən biri olduğuna görə, hər hansı bir siqaret çəkənin bu baxımdan məsuliyyət daşıdığı aydındır. Bundan başqa, məsələnin bir də maddi tərəfi vardır. Hər şeydən əvvəl, siqaret olduqca yüksək bir qiymətə satılır. Bu hesab hər ay müəyyən bir məbləğdə olur ki, həmin pul da zəruri ehtiyaclardan kəsilərək siqaretə verilir. Bu da, şübhəsiz ki, Quran ayələrindən birində deyilən “…Yeyiniz, içiniz, israf etməyiniz. Çünki (Allah) israf edənləri sevməz!” (əl- Ə raf, 7/31) fikri ilə ziddiyyət təşkil edir. Bundan əlavə, Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) müxtəlif hədisi-şəriflərində insan səhhətinin qiyməti üzərində də dayanmışdır. Məsələn: 1. “Insanların çoxunun başa düşmədiyi və qiymətini düzgün təqdir etmədiyi iki nemət vardır: bədənin sağlamlığı və boş vaxt”. 2. “Iman müstəsna olmaqla, heç bir kimsəyə
328
sağlamlıqdan daha xeyirli bir nemət verilməmişdir”. 3. “Alahın qulu qiyamət günündə, dörd şeydən hesabat vermədikcə, Hüzuru-Rəbbil-Aləmindən ayrıla bilməz: bunlardan birincisi, öz ömrü barədə hesaba- tıdır. Yəni ömrünü nəyə həsr etdiyini göstərməlidir. Ikincisi, elmindən və elmi ilə nə iş gördüyündən hesa- bat verməlidir. Üçüncüsü, malını nəyə sərf etdiyini, dördüncüsü isə canına necə baxdığını söyləməlidir”. 4. “Sağlamlıq qaydalarına riayət edərək qüvvətli olan mömin həmin qaydalara əməl etmədiyi üçün gücsüz və zəif düşmüş mömindən Allah qarşısında daha xeyirli və daha sevimlidir”. Hədisi-şəriflərdən də göründüyü kimi, hər bir insan öz səhhətini qorumalıdır. Daha doğrusu, hər bir şə xs orqanizmi zəhərləndirən və ona pis təsir edən hər ş eydən çəkinmək məcburiyyətindədir. Siqaret və papiros da, şübhəsiz ki, bu hökmün xaricində deyildir. Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) başqa bir hədisi-şərifində də buyurmuşdur: “Müsəlman əlindən və dilindən digər müsəlmanların incimədiyi bir insandır”. Belə ki, şə hərlərarası avtobuslarda və yaxud ümumi bir yığın- caqda siqaret çəkən bir şəxs digər siqaret çəkməyənləri də müəyyən bir dərəcədə zəhərləyir. Bu, onun siqaret çəkməyən digər mömin qardaş və bacılarına əziyyət verməsi deyil, bəs nədir? Qul haqqının axirətdə hesabını verməyin ən çətin bir iş olduğu isə hamımıza yaxşı məlumdur. Burada Türkiyə Diyanət Işləri Başqanlığı Din Işləri Yüksək Kurulunun bir qərarını verərək mövzunu bitirmək istəyirik: “Siqaret və ya papiros çəkməyin qırtlaq, eləcə də ağciyər xərçəngi başda olmaq üzrə bir çox digər xəstəliklərə səbəb olduğu mütəxəssislər
329
tərəfindən müəyyənləşdirilmişdir. Bundan başqa, dinimiz də hər hansı bir şəxsin özünə və başqa birisinə zərər, yaxud əziyyət verməsini, eləcə də israfçılığı haram etmişdir. Bəzi din alimləri siqaret və ya papiros çəkməyin istər çəkənə, istərsə də ətrafdakılara olan zərərini, əziyyətini, eləcə də israfçılığı nəzərə alaraq, onun haram olduğunu söyləmişdirlər. Siqaret çəkmək haqqında dinimizdə qəti bir hökm olmadığından, bəzi alimlər onu «məkruh» hesab etmişlər. Buna görə də siqaret çəkməyin ən azından məkruh olduğuna heç ş übhə yoxdur. Istifadə edilməsi haram və ya məkruh olan bir şeyin satışı da eyni dərəcəyə aid olur”. Unutmayın ki, yalnız özünüzü deyil, ailənizi, birlikdə çalışdığınız iş yoldaşlarınızı və hətta eyni bir avtobusda sizinlə birlikdə yol gedən vətəndaşları belə siqaretin tüstüsü ilə zəhərləyirsiniz. Bir sözlə, başqala- rının haqqını əlindən alırsınız. Siz heç siqareti tərgitməyi düşündünüzmü?
Kitabda qida məhsullarının əsas qrupları və geniş çeşidi, onların halal və haram olması, keyfiyyəti və qidalanmada rolu haqqında söhbət açılır. Lakin unutmamalıyıq ki, bütün qida məhsulları müxtəlif insanlar tərəfindən hazırlanır və mübadilə yolu ilə bir- birinə ötürülür. Bu mübadilə hələ qədimdən mövcud olan alver, başqa sözlə ticarət yolu ilə həyata keçirilir. Məhz buna görə Islamda, “Qurani-Kərim”in ayələrində və Peyğəmbərimizin (s.ə.v.) hədislərində insanlar təkidlə ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olmağa çağırılır. Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.v.) həyatı haqqında 330
oxuduqlarımızdan məlumdur ki, Rəsulullah (s.ə.v.) ilk dəfə əmək fəaliyyətinə başlayarkən Xədicə anamızın tacirləri ilə birlikdə dəvə karvanlarında ticarət etməyə yollanmışdır. Rəvayətə görə Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) bu işə ilk dəfə başladığından, başqa məmləkətlərə aparılan mallar daha tez və nisbətən baha qiymətə satılmaqla yüksək qazanc əldə edilmişdir. Bu məqsədlə Islamda səfər və səyahətlər etmək, eləcə də ticarətlə məşğul olmaq tövsiyə edilir. Bununla da “Allahın mərhəmətini axtarmağa” insanları dəvət edir. Böyük yaradan səyahət edən tacirləri Onun yolunda savaşanlarla müqayisə edir. “Qurani-Kərim”-də buyurulur:
(əl-Muzəmmil, 73/20). Allah Təbarəkə-Təala “Qurani-Kərim”də insanları daxili və xarici ticarətə təşbiq edərkən, onlara dəniz yollarından istifadə etməyi məsləhət görür və buyurur:
Daha sonra “Qurani-Kərim”də buyurulur: “Həqiqətən, göylərin və yerin yaradılmasında, gecə ilə gündüzün bir-birini əvəz etməsində, içərisində insanlar üçün mənfəətli şeylər olan gəmilərin dənizlərdə üzməsində, quruyan yer 331
üzünü Allahın göydən yağmur yağdıraraq yenidən diriltməsində, cins-cins heyvanları onun hər tərəfinə yaymasında, küləyin bir səmtdən başqa səmtə əsməsində, göylə yer arasında (Allahın hikmət və qüdrətinə dəlalət edən) əlamətlər vardır” (əl- Bəqərə, 2/164). Islamın meydana gəldiyi ilk dövrdən bu günə kimi tacirlər həcc ziyarəti zamanı ticarət etməyin, onların ziyarətinin səmimiliyinə və dualarının təmizliyinə, xətər gətirəcəyinə şübhə edir, qorxudurlar və qorxurlar. Bu barədə “Qurani-Kərim”də buyurulur: “(Həcc mövsümündə) Rəbbinizdən (ticarətlə) ruzi diləməniz sizin üçün günah deyildir. Ərəfatdan qayıdarkən Məşərülhəramda Allahı xatırlayın. Sizi doğru yola yönəltdiyi üçün Onu yada salın (Ona dua edin), çünki siz bundan əvvəl (doğru yolu) azanlardan idiniz! (əl-Bəqərə, 2/198). Lakin bu zaman (yəni Həcc ziyarəti zamanı) Allahı unutmamalı, Onun ehkamlarını, yerinə yetirmək vacibdir. Bu barədə “Qurani-Kərim”də buyurulur: “O kəslər ki, nə ticarət, nə alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmaz. Onlar qəlblərin və gözlərin haldan-hala düşəcəyi (dəhşətdən ürəklərin duymaqdan, gözlərin görməkdən qalacağı) bir gündən (qiyamət günündən) qorxarlar” (ən-Nur, 24/37). Başqa ayələrdə buyurulur: “Ey iman gətirənlər! Qarşılıqlı razılıqla edilən alış-veriş müstəsna olmaqla, bir-birinizin mallarını haqsız bəhanələrlə (haqsız yerə) yeməyin və özünüzü öldürməyin! Həqiqətən, Allah sizə qarşı mərhəmətlidir” (ən-Nisa, 4/29). 332
“…Artıq sizə Rəbbinizdən aşkar bir dəlil (möcüzə) gəldi. Ölçüdə və tərəzidə düz olun. Adamların mallarının dəyərini (və ya onların haqqını) azaltmayın…” (əl-Əraf, 7/85). “Ölçəndə ölçüdə düz olun, (çəkəndə) düzgün tərəzi ilə çəkin. Bu (sizin üçün) daha xeyirli və nəticə etibarılə daha yaxşıdır!” (əl-Isra, 17/35). Bu ayəti - kərimələrdən məlum olur ki, Rəbbimiz insanlara ölçüdə və tərəzidə düz olmağı buyurmaqla yanaşı, malların dəyərini və alıcıların haqqını azaltmamağı da göstərir. Belə rəvayət olunur ki, ulu Peyğəmbərimiz (s.ə.v) bir gün bazarda dolaşarkən taxıl (buğda, arpa) satan birinə rast gəlir. Taxıl xoşuna gəlir. Əlini taxıl kisəsi- nin içinə soxub baxdıqda alt hissənin yaş odduğunu hiss edir. “…Bu nə hal” deyə soruşur. Adam: Üzərinə yağış yağdığından yaş olmuşdur. Bunun üzərinə Həzrəti Peyğəmbər (s.ə.v.): “O yaş hissəni üstə qoy ki, hər kəs görsün. Bizi aldadan bizdən deyildir”, buyurur. Bu mənada 14 əsr öncə çox deyilib. Satıcılar satdıqları malın həqiqi durumunu (keyfiyyətini) alıcılara doğru-düzgün bəyan etməlidirlər. Ulu Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) bu xüsusda demişdir: “Satıcılar doğru olub və satdıqları malın durumunu olduğu kimi bəyan edərlərsə, satdıqlarının bərəkətini görərlər. Doğruluqdan uzaq olarlarsa və malın qüsurunu söyləməzlərsə, bir qazanc əldə etsələr belə, satdıqlarından xeyir və bərəkət görməzlər”. “Qurani-Kərim”in ər-Rəhman surəsində buyurulan Allah kəlamları həm dünyanın ədalət tərəzisindən və həm də ticarətlə məşğul olanlara bir tövsiyə, göstəriş verilməklə insafı əldən verməmək məsləhət görülür. 333
Ayələrdə buyurulur: “Göyü O ucaltdı, tərəzini (ədalət tərəzisini) O qoydu!”. “Ona görə ki, çəkidə həddi aşmayasınız (insafı ə
“Tərəzini düz tutun, çəkini əksiltməyin! (Çəkidə insaflı olun, tərəzini korlamayın!) ” (ər-Rəhman, 55/7-9). Ayələrdən məlum olduğu kimi, Allah-Təbarəkə- Təala insanları hər sahədə ədalət tərəzisinə uyğun hərəkət etməyi buyurmuşdur. Peyğəmbərimizin (s.ə.v.) tacirlər barədə
hədislərində deyilir: “Vicdanlı, doğru, düz və etibar qazanmış tacirlər qiyamət günündə Allah yolunda canını vermiş şəhidlərlə bir yerdə olacaqlar. Onlar peyğəmbərlərlə, müqəddəs şəxslərlə birgə olacaqlar”. Biz Ulu Peyğəmbərimizdən onun əshabələrinin bu barədə söylədikləri hədislərə də nəzər salmaq istərdik. Cabirdər (A.o.r.): Biz Peyğəmbər (s.ə.v.) ilə namaz qılarkən, bir də baxıb gördük ki, Şamdan buğda ilə yüklənmiş karvan gəldi. O saat qaçıb ona tərəf getdilər. Peyğəmbərlə (s.ə.v.) on iki nəfərdən başqa heç kim qalmadı. Bununla əlaqədar: “Bir ticarət və ya bir əyləncə görən kimi o saat hər tərəfdən tökülüşüb oraya yığışmayın!” - mənasını verən ayə nazil oldu. Ə bu Hureyrədən (A.o.r.): Peyğəmbər (s.ə.v.) buyurmuşdur: “Bəşəriyyətin elə bir zamanı gələcək ki, insan aldığının halal və ya haram (olduğuna) baxmayacaq”. Doğrudan da bu günümüzdə marketlərdə satılan çoxçeşidli ərzaq məhsullarının mənşəyinə, harada və necə istehsal edildiyinə, halal və haram olduğuna varmadan insanlar öz tələbatlarını ödəmək üçün malın
334
zahiri görünüşünə və keyfiyyətinə görə istənilən məhsulları alıb istehlak edirlər. Insan hansı malı (ərzağı) aldığını, nə vaxt, necə və nə yediyini bilməli və daim buna özü nəzarət etməlidir.
1. Ticarət ilahi sözdür, onu sevməmək və ya ona pis münasibət Allaha qarşı üsyan deməkdir. Düz ticarət etməyənlər dünya malında boğulan, axirətdə isə Cəhənnəm odunda yananlardır. Cəhənnəm isə ağır və ə zablı bir yer. 2. Ən gözəl alış-veriş Allah yolunda olanıdır. 3. Alverin ziyanını hesabla, gəliri onsuz da sənindir. 4. Hər bir satıcı bilməlidir ki, Allah onun ruzisini alıcı ilə göndərir. 5. Məcburi alver xalqı mənəviyyatdan, dövləti isə xalqdan ayırar. 6. Məcburi alver xalqın məhvinə və dövlətin dağılmasına səbəb olar. 7. Məcburi alverin səbəbi dövlətin xalqa xidmət edə bilməməsidir. 8. Məcburi alver insanı həm zəhmətdən, həm də insanlıqdan məhrum edər. 9. Məcburi alver cəmiyyəti əvvəl çobansız bir sürüyə və sonra isə idarə olunmaz ilxıya çevirər. 10. Xalqı məcburi alverə vadar etmək onu kölə şə klinə salmaq və ya məhv etməkdir. 11. Ruzimiz bizdən qabaq yaradılıb. 12. Ruzini verən Allahdır, itirən bəndə. 13. Ruzisini tərəzi
gözündə axtaranlar imansızlardır
335
Ə RZAQ MƏHSULLARININ QIDALILIQ DƏYƏRI VƏ BALANSLAŞDIRILMIŞ QIDA NORMALARI Ə rzaq mallarının qidalılıq dəyəri onların kimyəvi tərkibi, enerjivermə qabiliyyəti və enerji verən maddə- lərin həzmi ilə xarakterizə olunur. Məhsulda maddələr mübadiləsi üçün bioloji cəhətdən vacib sayılan mad- dələr (zülallar, yağlar, karbohidratlar, vitaminlər, mi- neral maddələr və s.) nə qədər çox olursa, onun qidalılıq dəyəri də bir o qədər yüksək hesab olunur. Ayrı-ayrı ərzaq mallarının qidalılıq dəyəri eyni deyildir. Bir çox məhsulların tərkibində bioloji cəhət- dən vacib hesab olunan kompleks maddələr vardır. Belə məhsullara yumurta, balıq kürüsü, ət, balıq, süd və başqaları misal ola bilər. Şəkər, nişasta və patka kimi məhsullar tərkibcə əsasən karbohidratlardan təşkil olunduğundan, orqanizm üçün ancaq enerji dəyərinə malikdirlər. Toxumaların əmələ gəlməsində, sintezində və maddələr mübadiləsində iştirak edən maddələr qidanın bioloji dəyərini xarakterizə edir. Bir çox məhsullar (ədviyyələr, tamlı qatmalar) isə enerji vermirlər. Ancaq qida məhsuluna əlavə edilməklə onun dadını yaxşı- laşdırır və asan mənimsənilməsinə səbəb olur. Ə rzaq məhsulları orqanizm üçün zərərsiz olmalıdır. Onlarda ağır metal duzlarının, alkoloidlərin, bəzi qlükozidlərin (insan səhhətinə zərərli dozada), zülalların parçalanmasından əmələ gələn zəhərli maddələrin, həmçinin ziyanlı mikroorqanizmlərin və ya onların həyat fəaliyyəti məhsullarının olmasına icazə verilmir.
336
Insan öz yaşayışı prosesində enerji sərf edir və bunun miqdarı insanın yaşından, orqanizmin fizioloji vəziyyətindən, əməyinin xarakterindən, yaşadığı yerin iqlim şəraitindən və s. asılı olur. Enerji isə karbohid- ratların, yağların, zülalların və müəyyən miqdarda turşuların oksidləşməsi nəticəsində əmələ gəlir. Ona görə də insan orqanizminin sutkada sərf etdiyi enerji məlum olmalıdır ki, vaxtında onun ehtiyatını bərpa etmək mümkün olsun. Enerji almaq məqsədilə insan orqanizminə lazım olan maddələr qida vasitəsilə qəbul olunur. Eyni zamanda qida maddələri orqanizmdə toxumaların və orqanların tərkib maddələrinin yeniləşməsi, boy inki- ş afı və bədənin kütləsinin artması üçün də lazımdır. Bu baxımdan qida insanın yaşayışı və onun iş qabiliyyəti üçün lazım olan optimal şəraiti təmin etməlidir. Müasir şəraitdə kifayət miqdarda yüksək keyfiy- yətli ərzaq mallarının olması, balanslaşdırılmış qida- lanmanı təşkil etməyə imkan verir. Balanslaşdırılmış qidalanma dedikdə, orqanizmdə toxumaların yeniləş- məsi, enerji sərfinin təmin olunması üçün tərkibində bütün maddələri, o cümlədən çoxlu miqdarda mübadilə prosesində nizamlayıcı kimi iştirak edən maddələri olan məhsullarla vaxtlı-vaxtında təmin olunması başa düşülür. Bu zaman qida maddələri biri digəri ilə normal nisbətdə olmalıdır. Ümumiyyətlə, balanslaşdı- rılmış qidalanma zamanı 56 addan artıq əvəzolunmaz komponentlərin olması vacibdir. Balanslaşdırılmış qidalanma eyni zamanda
müəyyən rejim (gün ərzində qida qəbulunun bölgüsü, qida məhsulunun lazım olan temperaturda olması və s.) tələb edir.
337
Balanslaşdırılmış qidalanma zamanı orqanizmə lazım olan zülal, yağ və karbohidratların miqdarı 1:1:4 nisbətində olmalıdır. Ağır əməklə məşğul olanlar üçün bu 1:1:5 nisbətində ola bilər. Balanslaşdırılmış qida- lanma zamanı müxtəlif peşə adamları üçün lazım olan zülalın, yağın və karbohidratların miqdarı müxtəlifdir. Qidalanma zamanı zülalın, yağın və karbohidrat- ların təbiəti vacib əhəmiyyətə malikdir. Orqanizmə lazım olan gündəlik enerjinin 15%-i zülalların, 30%-i yağların və 50%-dən çoxu isə karbohidratların payına düşməlidir. Eyni zamanda zülallar üzrə enerjinin 50%-i heyvanat zülallarının, yağların verəcəyi enerjinin isə 60%-i bitki yağlarının hesabına yaranmalıdır. Karbo- hidratlar üzrə lazım olan enerjinin 75%-i nişastanın, 20%-i şəkərlərin, 3%-i pektinli maddələrin və 2%-i isə sellülozanın payına düşməlidir. Ə mək fəaliyyəti prosesində enerji sərfi, bilavasitə insanın məşğul olduğu işin xarakterindən asılıdır. Rusiya TEA-nın Qidalanma Institutunun məluma- tına görə müxtəlif əməklə məşğul olan adamların gün- dəlik enerji sərfi təxminən 1 saylı cədvəldəki kimidir.
Cədvəl 1. Əməyin xarakterindən asılı olaraq gündəlik enerji sərfi (kkal/kCoul) 1. Fiziki əməklə əlaqəsi olmayan peşə sahibləri üçün 3000-3200/12570- 13468
2. Mexanikləşdirilmiş əməklə məşğul olan peşə sahibləri üçün 3500/14668 3. Mexanikləşdirilməmiş və ya qismən mexanikləşdirilmiş əməklə məşğul olan peşə sahibləri üçün 4000/16760 4. Mexanikləşdirilməmiş ağır əməklə məşğul olan peşə sahibləri üçün 4500-5000/18855- 20950
338
Ə rzaq mallarının enerji dəyəri kkal və ya kCoulla (1 kkal 4,184 kCoula müvafiqdir) ifadə olunur. Ə vvəllər belə hesab
edilirdi ki,
insan orqanizmində zülalın və həzm olan karbohidratların 1 q-nın oksidləşməsindən 4,1 kkal (17,2 kCoul), 1 q yağın oksidləşməsindən isə 9,3 kkal (38,9 kCoul) enerji ayrılır. Müasir dövrdə müəyyən edilmişdir ki, karbohidratların enerji dəyəri zülalların enerji dəyərindən azdır. Ayrı-ayrı maddələrin oksidləşməsi zamanı ayrılan enerjinin miqdarı müxtəlifdir. 1 q zülal 4,0 kkal (16,7 kCoul), 1 q karbohidrat 3,75 kkal (15,7 kCoul) və 1 q yağ 9,0 kkal (37,7 kCoul), 1 q üzvi turşu orta hesabla 3,0 kkal (12,54 kCoul) enerji verir. Ərzaq mallarının tərkibi məlum olarsa, onun verəcəyi enerjinin miqdarını asanlıqla hesablamaq olar. Belə ki, pasterizə olunmuş südün tərkibində 2,8% zülal, 3,2% yağ və 4,7% şəkər vardır. Onda 100 q südün enerjivermə qabiliyyəti belə hesablanır: 2,8 x 4,0 kkal = 11,1 kkal və ya 2,8 x 16,7 kCoul = 45,9 kCoul + 3,2x9,0 kkal = 28,8 kkal və ya 3,2 x 37,7 kCoul = 120,6 kCoul + 4,7 x 3,75 kkal = 17,6 kkal və ya 4,7 x 15,7 kCoul = 73,7 kCoul. Deməli, 100 q süd orqanizmə 57,5 (11,1+28,8+17,6) kkal və ya 240,2 (45,9+120,6+73,7) kCoul enerji verir. Ə gər sutkalıq qida rasionunda 80,0 q zülal, 500,0 q karbohidrat və 80,0 q yağ olarsa, onda belə rasionun ümumi enerji dəyəri belə olar: 80,0 x 4,0 kkal = 320,0 kkal və ya 320,0 x 4,184=1338,9 kCoul + 80,0 x 9,0 kkal = 720 kkal və ya 720 x 4,184 =3012,5 kCoul + 500 x 3,75 kkal = 1875 kkal və ya 1875 x 4,184=7845,0 kCoul. Deməli, sutkalıq qida rasionu orqanizmə 2915 (320+720+1875) kkal və ya 12196,4
339
(1338,9 + 3012,5 + 7845,0) kCoul enerji verir. Ə rzaq mallarının bu qayda üzrə hesablanan enerji dəyəri nəzəri enerji adlanır. Bu zaman enerji verən bütün maddələrin orqanizmdə tam həzmə getməsi nə- zərdə tutulmuşdur. Ancaq qidanın ayrı-ayrı kompo- nentləri orqanizmdə tam həzm olmur. Belə ki, hey- vanat mənşəli zülallar 81-93%, bitki mənşəli zülallar isə 60-80% həzm olur. Südün və ətin yağı orqanizmdə 95% həzm olur. Bitki mənşəli karbohidratlar 85-99%, südün karbohidratları isə 98% həzmə gedir. Ərzaq malının verəcəyi real kaloriliyi (enerjini) hesablamaq üçün müxtəlif ərzaqlarda olan enerji verən ayrı-ayrı maddələrin faktiki həzmi nəzərə alınmalıdır. Bunun üçün enerji verən ayrı-ayrı maddələrin nəzəri enerji dəyərini onların həzm faizinə vurub 100-ə bölürlər. Başqa sözlə enerji verən maddələrin nəzəri kaloriliyini həzm əmsalına vurmaq lazımdır. Əgər zülalın orqa- nizmdə mənimsənilməsi 95 faizdirsə, onda hesab- lanmış nəzəri kaloriliyin miqdarını (95 :100)=0,95 ə msalına vurmaq lazımdır. Nəticədə qidanın real kaloriliyi müəyyən olunur. Məs. Nəzərə alsaq ki südün tərkibində olan zülal- lar orqanizmdə orta hesabla 90%, yağlar 95%, karbo- hidratlar isə 98 faiz mənimsənilir, onda yuxarıdakı qayda üzrə nəzəri kaloriliyi müəyyən edilmiş 100 q südün real kaloriliyi aşağıdakı kimi hesablanır. Zülalın real kaloriliyi: 11,1 kkal x 0,90 = 9,99 kkal və ya,45,9 kCoul x 0,90 = 41,31 kCoul. Yağın real kaloriliyi: 28,8 kkal x 0,95 = 27,36 kkal və ya, 120,6 kCoul x 0,95 = 114,57 kCoul. Karbohidratların real kaloriliyi: 17,6 kkal x 0,98 = 17,25 kCoul və ya, 73,7 kcoul x 0,98 = 72,23 kCoul. Deməli, 100 q süd 340
orqanizmə 54,6 (9,99+27,36+17,25) kkal və ya 228,1 (41,31+114,57+72,23) kCoul real enerji verir. Real kalorilik nəzəri kalorilikdən həmişə azdır. Ə rzaq mallarının həzmi, onların fiziki xassələ- rindən və kimyəvi tərkibindən, dadından və iyindən, boya və ətir verən maddələrin olmasından asılıdır. Bunlardan başqa qidanın həzminə onun görünüşü, insan zövqünə oxşarlığı da təsir göstərir. Insana lazım olan gündəlik enerjini və orqanizmdə gedən bütün proseslərin normallığını təmin etmək üçün hər gün müəyyən miqdar qida maddələri qəbul olun- ması vacibdir. Orqanizmə lazım olan maddələrin qida rasionunda çatışmaması insanın sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Odur ki, əsas qida maddələrinin fizioloji norması, onların kəmiyyət və keyfiyyətcə tərkibi, səmərəli qidalanmanın prinsipləri müasir elmi tələblər səviyyəsində izah edilir. 2 saylı cədvəldə orta yaşlı insanın əsas qida maddələrinə gündəlik tələbatı haqqında təsdiq olunmuş qida normaları verilmişdir. Bu qida maddələri normalarını təmin etmək üçün insan gün ərzində müxtəlif miqdarda ərzaq məhsulu qəbul etməlidir. Ərzaq məhsullarının gündəlik (və ya illik) norması milli xüsusiyyətlərdən, insanın yaşından, həyat tərzindən və digər amillərdən asılıdır. Azərbay- can üzrə ayrı-ayrı ərzaq məhsullarının istehlakı nor- madan fərqlənir. Milli ənənələrdən asılı olaraq res- publika əhalisi çörək məhsullarını fizioloji normadan artıq istehlak edirlər. Ət, süd və balıq məhsullarının istehlakı isə fizioloji normadan bir qədər azdır. Rusiya Səhiyyə Nazirliyinin müəyyən etdiyi qida məhsulla- rının gündəlik istehlak norması orta yaşlı insanın gündəlik sərf etdiyi 2800-2950 kkal enerjini təmin 341
edir. Gün ərzində 80-90 q zülal, 100-105 q yağ və 380- 385 q karbohidrat istehlakını təmin etmək üçün hər gün 3 saylı cədvəldə göstərilən miqdarda müxtəlif ə rzaq məhsulları istehlak edilməlidir. Yüklə 16,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|