Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc
Yüklə 16,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qida maddələri dedikdə ərzaq məhsullarının tərki- bində olan, insanların bioloji və fizioloji təlabatını ödəyən müxtəlif üzvi və qeyri-üzvi maddələr nəzərdə tutulur. Qida məhsullarının tərkibində qeyri-üzvi maddə- lərdən su və mineral maddələr; üzvi maddələrdən isə karbohidratlar, lipidlər (yağlar), azotlu maddələr, fer- mentlər, vitaminlər, üzvi turşular, aşı və boya maddə- ləri, ətirli maddələr və s. vardır. Su – bütün ərzaq mallarının tərkibində var. Şəkər 15 tozunda 0,14%, ərinmiş yağda 1%, un və yarmada 13- 15%, çörək-kökə məmulatında 34-50%, meyvə və tərəvəzlərdə 83-95%-ə qədər su vardır. Ə rzaq mallarında su iki – sərbəst və birləşmiş for- madadır. Sərbəst su məhsulların toxuma arası şirəsində və diametri 10 -5 sm-dən çox olan kapilyarlarda yerlə- ş ir. Sərbəst suyun xüsusi çəkisi vahidə bərabərdir və 0 0
Birləşmiş su diametri 10 -5 sm-dən az olan mikro- kapilyarlarda yerləşir və məhsulun müxtəlif maddələri ilə az və ya çox dərəcədə birləşmiş olur. Çox aşağı temperaturda (-71 0 C) donur, xüsusi çəkisi 1,2-1,7-dir. Içməli suya və eləcə də yeyinti məhsulları isteh- salında istifadə olunan suya müəyyən tələblər verilir. Suyun keyfiyyəti onun şəffaflığına, rənginə, dad və iyinə, mikroorqanizmlərlə çirklənməsinə və həmçinin onda həll olmuş kalsium və maqnezium duzlarının miqdarına (suyun codluğuna) görə müəyyən edilir. Cod suda yarma və tərəvəz pis bişir, çay yaxşı dəm al- mır. Içməli suyun bir litrində mineral duzların miqdarı 500 mq-dan artıq olmamalıdır. Su haqqında geniş mə- lumat “Susuz həyat yoxdur” bölməsində veriləcəkdir. Mineral maddələr – orqanizmin normal fəaliyyəti üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Qida məhsullarında olan mineral maddələr 3 qrupa: makro-, mikro- və ultramikro- elementlərə bölünür. Makroelementlərə Fe, P, K, Ca, Na, Mg, Cl, S, Si və b.; mikroelementlərə Ba, Br, B, J, Co, Mn, Cu, Mo, Pb, F, Zn, Cr və b.; ultramikroelementlərə isə uran, torium, radium, qızıl, titan, samarium və b. aiddir. Makroelementlərdən orqanizm üçün Ca, Mg, P, K, Fe və Cl əhəmiyyəti böyükdür. Kalsium və fosfor sü-
16 müyün tərkibinə, dəmir qan hemoqlobininin tərkibinə daxil olur. Kalium ürəyin işini yaxşılaşdırır, maqne- zium əzələ və sinir sisteminin fəaliyyəti üçün vacibdir. Natrium və xlor xörək duzu şəklində qəbul edilir və mədə şirəsinin tərkibinə daxil olmaqla qidanın həzmi- nə və mənimsənilməsinə kömək edir. Cu və Co qanın ə mələ gəlməsində, F və Mn dişlərin formalaşmasında iştirak edir. Insanın əsas mineral maddələrə gündəlik tələbi orta hesabla mq-la aşağıdakı kimidir: P – 1000-1500; Ca – 800-1000; Fe – 15-20; K – 2500-5000; Mg – 300- 500; J – 0,1-0,2 və s. Bəzi yeyinti məhsullarında Zn, As, Hg, Pb, Cu və Sn olub-olmaması müəyyənləşdirilir. Çünki bu element- lər zəhərlidir. Standartlarda bir kq məhsulda 5-10 mq-a qədər mis, 500 mq-a qədər sink və 200 mq qalay ol- masına icazə verilir. Qurğuşun, civə və arsen duzlarının olmasına normativ-texniki sənədlərdə yol verilmir.
oliqosaxaridlər və polisaxaridlər. Monosaxaridlərə qlükoza – üzüm şəkəri, fruk- toza – meyvə şəkəri və digərləri aiddir. Oliqosaxaridlərə saxaroza-çuğundur şəkəri, mal- toza-səməni şəkəri, laktoza-süd şəkəri, treqaloza-gö- bələk şəkəri və digərləri aiddir. Polisaxaridlərə nişasta, inulin, qlikogen, sellüloza, hemisellüloza və digərləri aiddir.
Dənli bitkilərdə 60-75%, kartofda 12-25%, çörəkdə 43-56% nişasta olur.
maddədir. Sellüloza mədə-bağırsaq sistemində həzm 17 olunmur, lakin gündəlik qidanın tərkibində 2-5 q olması fizioloji norma hesab edilir. Mədə-bağırsaq sistemində qidanın hərəkətini sürətləndirir. Lipidlər – qrupuna yağlar, mumlar, fosfoqlise- ridlər, steroidlər və s. bu kimi suda həll olmayan, lakin həlledicilərdə həll olan maddələr aiddir. Yağlar başqa lipidlərdən fərqli olaraq ərzaq mallarının tərkibində daha çox olur. Orta yaşlı insan gündə 80-100 q yağ qəbul etmə- lidir. Bunun 20-30 q bitki yağından, 25-30 q isə süd yağından (kərə yağı) ibarət olmalıdır. Ümumiyyətlə 40% heyvanat, 30% bitki, 30% isə bitki yağı əsasında hazırlanmış mətbəx və marqarin yağı təşkil etməlidir. Doymamış yağ turşuları 3-6, fosfatidlər 5 və xolesterin 0,3-0,6 q qəbul edilməlidir. Kimyəvi tərkibinə görə yağlar üç atomlu spirt qli- serinlə yağ turşularının mürəkkəb efirləridir. Yağ tur- ş uları doymuş və doymamış olur. Doymuş yağ turşula- rından kapron, miristin, palmitin, stearin və araxin; doymamış yağ turşularından olein, linol və linolen misal göstərilə bilər. Yağın tərkibində doymuş yağ tur- ş uları çox olduqca, onların ərimə və donma tempe- raturu yüksək və mənimsənilməsi nisbətən aşağı olur. Yağda doymamış yağ turşuları çox olduqda maye konsistensiyaya malik olmaqla orqanizmdə asan mənimsənilir. Yeyinti məhsullarından süddə 3-4%, yumurtada 12%, qərzəkli meyvələrin ləpəsində 60%-ə qədər, bitki yağında 98%, ərinmiş yağda 99% xalis yağ vardır.
maddələrdən ən mürəkkəbidir. Zülali və zülalsız azotlu maddələr vardır. Zülallar bütün canlı orqanizmin
18 ə sasını təşkil etdiyindən onlarsız həyat yoxdur. Orta yaşlı insan gündə 80-100 q, fəal fiziki əməklə məşğul olduqda isə 120 q zülal istehlak etməlidir ki, bunun da 50-60%-ni heyvani zülal təşkil etməlidir. Zülali maddələrin əsasını aminturşuları təşkil edir. Təbiətdə 150-dən çox aminturşusu tapılmışdır. Bunla- rın 20-i zülalların tərkibinə daxildir. 8 aminturşu əvəz- edilməzdir və mütləq qəbul olunan qidanın tərkibində olmalıdır. Qalan aminturşuları isə orqanizmdə sintez oluna bilir. Əvəzedilməz aminturşularına sutkalıq tələb q-la aşağıdakı kimidir: valin – 3-4; leysin – 4-6;
– 3-4; lizin – 3-5; metionin – 2-4; treonin – 2- 3; triptofan – 1; fenilalanin – 2-4. Zülallar sadə – proteinlər və mürəkkəb – proteidlər qruplarına bölünür.
(neytral duzların məhlulunda həll olur), prola- minlər (spirtdə həll olur), qlyutelinlər (zəif qələvi məh- lulunda həll olur), histonlar və s. aiddir. Albumin- lərdən yumurtada – ovoalbumin, süddə laktoalbumin, buğdada leykozin zülalları vardır. Qlobulinlərdən ətdə
, süddə laktoqlobulin, kartofda tuberin, noxudda lequmin zülalı var. Prolaminlərdən buğdadakı
, qarğıdalıdakı zein, vələmirdə avenin, qlyute- linlərdən buğdada qlyutelin, qarğıdalıda orizenin var.
kimyəvi təbiətindən asılı olaraq fosfoproteidlər, qlikop- roteidlər, lipoproteidlər, xromoproteidlər və nuklep- roteidlər qrupuna ayrılır. Fosfoproteidlərdə fosfor tur- ş usu, qlikoproteidlərdə karbohidratlar, lipoproteidlərdə yağ, nukleproteidlərdə isə həyat üçün vacib sayılan ribonuklein və dezoksiribonuklein turşuları vardır. 19
maddələrinə (karbohidrat, yağ, zülal və mineral mad- dələr) nisbətən cüzi miqdarda tələb olunan müxtəlif kimyəvi tərkibə və quruluşa malik olan bioloji fəal üzvi birləşmələrdir. Hazırda 30-dan çox vitamin mə- lumdur. Vitaminlər həllolma qabiliyyətinə görə 2 qrupa bölünür: 1. Suda həll olan vitaminlərə B 1 , B 2 , B
6 , PP, B 3 ,
12 , B
9 , H, C, P, B 15 və başqaları aiddir. 2. Yağda həll olanlara isə A, D, E, K vitaminləri aiddir.
Ə sas vitaminlərlə yanaşı ərzaq məhsullarında vitaminəbənzər maddələrdən orot və lipoy turşuları,
da vardır. Bu maddələr vitaminlərə xas olan bütün xassələrə malik olmasalar da, gündəlik qidanın tərkibinə mütləq daxil edilməlidir.
mənşəli məhsullarda olur. Gündəlik tələbat 70-100 mq- dır. Ağbaş kələmdə 25-60, kartofda – 5-50, pomidorda – 20-40, limonda – 55, itburnu meyvəsində – 450 mq% C vitamini vardır. Çatışmadıqda əsəb sistemi pozulur, yuxusuzluq və həddən artıq hissiyyat yaranır. Vitamin B 1 – tiamin – əsasən dənli bitkilərdə, gül kələmdə, ət, maya və kəpəkli çörəkdə vardır. Gündəlik tələbat 1,5-2 mq-dır. Çatışmadıqda karbohidrat mübadi- ləsi pozulur, iştaha azalır, beri-beri xəstəliyi əmələ gəlir.
– riboflavin – bəzi fermentlərin tərkibinə daxildir, mayada, qara ciyərdə və böyrəkdə, süd, ət, yumurta və yarmada vardır. Gündəlik tələbat 2- 4 mq-dır. Çatışmadıqda ağız və gözün selikli qişası
20 zədələnir, tüklər tökülür, görmə qabiliyyəti zəifləyir və üz qızarır. Vitamin B 6 – piridoksin və ya antidermatit-təbiət- də çox yayılmış vitamindir. Mayada, buğdada, tərəvəz- lərdə və ət məhsullarında vardır. Gündəlik tələbat 1,8- 2,5 mq-dır. Çatışmadıqda sinir sistemi pozulur, qıcol- ma halları müşahidə edilir və azot mübadiləsi pozulur. Vitamin PP – nikotin turşusu – dehidrogenaza fermentlərinin tərkibinə daxil olmaqla 40-dan çox oksidləşdirici-bərpaedici reaksiyalarda iştirak edir. Quru mayada, qaraciyərdə, ət və süddə, kartof və yerkökündə vardır. Gündəlik tələbat 15-25 mq-dır. Çatışmadıqda pellaqra (kələ-kötür dəri) xəstəliyi əmələ gəlir, qidanın mənimsənilməsi və yaddaş zəifləyir, ə səb sistemində pozğunluq getdikcə güclənir. Vitamin P – rutin – kapilyar qan damarlarının divarlarını möhkəmlədən maddələr (flavanoidlər) kom- pleksidir. Qara qarağatda, itburnu meyvəsində, porta- ğ al və limonda, üzüm, alma, çuğundur, kələm, yerkökü və kartofda vardır. Gündəlik tələbat 35-40 mq-dır. Vitamin B 12 – sianokobalamin – çatışmadıqda qanazlığı baş verir, qidanın həzmi, o cümlədən zülalla- rın, yağların və karbohidratların mübadiləsi pozulur. Mal əti, qaraciyər, böyrək, ürək, süd, pendir, yumurta sarısı və siyənəkdə vardır. Gündəlik tələbat 2-5 mkq-dır. Vitamin A – retinol – əsasən heyvanat mənşəli məhsullarda olur. Bitki mənşəli məhsullarda olan sarımtıl-narıncı rəngli karotin piqmenti orqanizmdə A vitamininə çevrilir. 1 mkq karotin bioloji fəallığına görə 0,167 mkq A vitamininə bərabərdir. Gündəlik tələbat A vitamininə 1,5-2,5 mq, karotinə isə 3-5 mq- dır. Karotin yağda həll olduğuna görə tərkibində karo-
21 tin olan tərəvəzləri yağda emal edib yemək daha fayda- lıdır. A vitamini treskanın qara ciyərində, yumurtada, camış südündə və yağında, karotin isə yerkökü, ərik, qabaq, pomidor, göy noxud və s. məhsullarda vardır.
nır. D
2 və D
3 formalarda rast gəlinir. Erqosterinləri ul- trabənövşəyi şüalarla şüalandırdıqda D vitamininə çevrilir. Balıq yağında, yumurta sarısında, süddə və qaraciyərdə var. Çatışmadıqda kalsium və fosfor mü- badiləsi pozulur və uşaqlarda raxit xəstəliyi əmələ gə- lir. Gündəlik tələbat 400 beynəlxalq vahidə və ya 10 mkq-a bərabərdir. Beynəlxalq vahid (BV) olaraq erqo- kalsiferolun 0,025 mikroqramı qəbul edilmişdir. Uşaq- ların D vitamininə tələbatı yaşlılara nisbətən 2-2,5 dəfə çoxdur.
li bitkilərin özək yağında daha çoxdur. Çatışmadıqda dölsüzlük əmələ gəlir. Gündəlik tələbat 12-15 mq-dır.
ması üçün vacibdir. Bitki mənşəli məhsullarda olur. Gündəlik tələbat təxminən 0,2-0,3 mq-dır. K vitamini bağırsaqlarda da sintez olunur. Qida məhsullarının tərkibində onlara dad, tam və rəng verən maddələrdən üzvi turşular (sirkə, süd, limon, alma, şərab, quzuqulağı, kəhrəba, qarışqa və s.), ə
fitonsidlər, qlükozidlər, boya maddələri və digər birləşmələr vardır.
1. Hər bir məhsulun tərkibi onun qidası ilə bağlı olur.
22 2. Qida vacibdir, onun düz qəbul olunması ondan da vacibdir. 3. Qida enerjidir – istər maddi, istərsə də mənəvi. Maddi qida sən üçündür, mənəvi isə səndə olan sən üçündür. 4. Maddi qida insan mexanizminin işləməsi, mənəvi qida isə onun yetişməsi üçündür. 5. Qida saman deyil, mədə samanlıq. Qida nemətin, mədə qismətin, həzmin halalın, ya da haramın. 6. Mədə qidanın Cəhənnəmidir.
23
“Qurani-Kərim”in 10 surəsinin 44 ayəsində halal və haram məhsullar haqqında Allah kəlamları buyrul- muşdur.
“Qurani-Kərim”də halal və haram haqqında ayələr Sıra sayı Surənin nömrəsi Surənin adı Ayələrin nömrəsi 1 2
ə l- Bəqərə 168,172,173,267
3 Ali - mran 93 3 4 ə n-Nisa 4,160
4 5 ə l-Maidə 1,3,4,5,14,87,88,90,91,93,96 5 6666
ə l-Ənam
118,119,121,142-146,150 6 7 ə l-Əraf 31,32,157 7 10
Yunus 59, 60
8 16
ə n- Nəhl
5,10,11,14,66,67,114-117 9 22
ə l- Həcc
28,30 10 23
ə l- Muminun 51 Müsəlman olaraq Allahın buyurduqlarını öyrənib yerinə yetirməklə məsuliyyət daşıdığımız kimi, haram buyurduğu, qadağan etdiyi şeyləri öyrənib onlardan uzaq durmağı da bilməliyik. Çünki öldükdən sonra di- riləcəyimiz Axirət günündə hər iki mövzuda da sorğu- suala çəkiləcəyik. Buna görə müsəlman qardaşlarımı- zın dinimizə görə haram olan şeylərlə böyük günahla- rın əhəmiyyətli bir qismi haqqında məlumatlarının ol- ması üçün öyrəndiklərimizdən və bildiklərimizdən aşa- ğ ıdakıları sizə təqdim edirik. Hər şeydən öncə islamda qida məhsullarının tə- mizliyi və insan orqanizminə zərərsizliyi əsas götürül- 24 məklə onlar iki qrupa ayrılır: halal və haram hesab edi- lən qida məhsulları. “Halal” və “haram” dini terminlərdir. Yeyilib içilməsi və istifadə olunması qadağan olunmayan şeyə halal, yeyilib içilməsi və yerinə yetirilməsi qadağan olunan şeyə isə haram deyilir. Haram olan, yəni qadağan olunan şeylərin sayı məhduddur. Qadağan olunanların xaricindəkilər isə ha- laldır. Başqa sözlə, bir şeyin qadağan olunduğu bildi- rilmirsə, o şey halaldır. Allah-Təala yaxşı, təmiz və insan sağlamlığına faydalı olan şeyləri halal, pis, kirli və zərərli şeyləri isə haram buyurmuşdur. Bu barədə “Qurani-Kərim”in bir çox surələrindəki ayələr diqqətimizi cəlb edir. “Ey insanlar! Yer üzündəki şeylərin təmiz, halal olanlarını yeyin. . .” (əl-Bəqərə, 2/ 168). “Ey iman gətirənlər! Sizə verdiyimiz ruzilərin (təmiz və) halalından yeyin! Əgər Allaha ibadət edirsinizsə, (bu nemətlərə görə) Ona şükür edin!” (əl-Bəqərə, 2/172). “(Ya Muhəmməd!) Səndən hansı şeylərin halal edildiyini soruşsalar, De: Bütün pak nemətlər sizə halal buyurulmuşdur. . .” (əl-Maidə, 5/4). “...(O Peyğəmbər) onlara yaxşı işlər görməyi bu- yurar, pis işləri qadağan edər, təmiz (pak) nemətləri halal, murdar (napak) şeyləri haram edər, ...” (əl- Ə raf, 7/157). (Müxtəlif zamanlarda ayrı-ayrı ümmətlərə göndər- diyimiz peyğəmbərlərə belə buyurduq:) “Ey peyğəm- bərlər! Təmiz (halal) nemətlərdən yeyin və yaxşı işlər görün! (Vacib və könüllü ibadətləri həm zahirən, həm də gizli, həmişə yerinə yetirin! ) Mən, həqiqətən, 25
“De: Allahın sizə ruzi olaraq (göydən) nə endir- diyini gördünüzmü ki, onun bir qismini haram, bir qismini isə halal etdiniz? De: (Bunu deməyə) Allah Özü sizə izn verdi, yoxsa Allaha iftira yaxırsı- nız?”(Yunus surəsi, 10/59). Allah-Təalanın öz qullarına sonsuz məhəbbəti var- dır. Onların ömürlərini sağlam sürmələri və narahat edəcək olan hər şeydən uzaq olmalarını istəyir. Bunun üçün, onlara zərərli bir şeyi əmr etməyəcəyi kimi, fay- dalı bir şeyi də qadağan etməz. O, nəyi əmr etmişsə bizə xeyri olduğu üçün əmr etmiş, nəyi qadağan etmişsə bizə zərəri olduğu üçün qadağan etmişdir. Bunu bu şəkildə bilmək və beləcə inanmaq inamlı olmağın xüsusiyyətlərindən biridir. Allahın halal buyurduğu şeylərə haram demək, haram olaraq bildiklərini də halal qəbul etmək böyük günahdır, hətta kafirlikdir. “Qurani-Kərim”də belə buyurulmuşdur: “Ey iman gətirənlər! Allahın sizə halal buyur- duğu pak nemətləri (özünüzə) haram etməyin və həddi aşmayın. Doğrudan da, Allah həddi aşanları sevməz”. (əl-Maidə, 5/87). “Diliniz (bizə belə əmr edildi deyə) yalana vərdiş etdiyi üçün (dəlilsiz-sübutsuz): “Bu halaldır, o ha- ramdır!” –deməyin, çünki (bununla) Allaha iftira Yüklə 16,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|