5. Hekayət
Oğulmuşun
21
sarayında çox ağıllı, düşüncəli və dərrakəli bir
sərhəng oğlu var idi. Hələ uşaqlıq vaxtlarından alnında böyüklük
nişanəsi parlardı.
Şer
Kəmalı ulduz tək başı üstə bax.
Parlardı hər yana işıq saçaraq.
Xülasə, oğlan həm yaraşıqlı idi, həm də ağıllı. Ona görə hökm-
darın rəğbətini qazanmış və mənsəbə çatmışdır. Atalar doğru de-
mişlər: «Dövlət malda deyil, kamaldadır, ağıl yaşda deyil, başdadır».
Bir gün tay–tuşları oğlanın vəzifzsinə həsəd aparıb, onu
xəyanətkarlıqda tzqsirləndirdilər, öldürülməsi üçün səy göstərdilər.
Misra
Düşmən nəçidir, dost, sənə qəmxar olsa.
Hökmdar oğlanı yanına çağırıb soruşdu: «Bunların sənə qarşı
düşmənçiliyinin səbəbi nədir?». Oğlan dedi:
35
– Böyük hökmdarın mərhəmətilə, paxıllardan başqa hamını razı
sala bilmişəm, paxıla gəldikdə o, mənim nemətdən, hökmdarın isə
səadətdən məhrum olmasını istəyir.
Beyt
Bacararam bir ürəyə toxunmayım heç zaman,
Nə edim ki, paxıl özü öz qəlbini edir qan.
Öl ey paxıl, bəlkə canın rahat ola büsbütün,
Çünki səni yalnız ölüm qurtarar bu əzabdan.
Şer
Alçaqlar arzu edər ki, daim,
Dünyada olmasın bəxtəvər insan,
Gündüz yarasalar görmürsə əgər,
Bununçun varmıdır günəşdə nöqsan?
Kor olsun minlərlə qoy elə gözlər!
Günəşə çökməsin qaranlıq bir an.
6. Hekayət
Belə rəvayət edirlər ki, Əcəm
22
hökmdarlarından biri rəiyyətin
var–yoxunu əlindən alıb, onlara əziyyət verməyə başladı. İş o yerə
çatdı ki, xalq bu zülm və sitəmə davam gətirməyib başqa ölkələrə
qaçmağa və qürbətdə yaşamağa məcbur oldu. Əhali əskildikcə ölkədə
məhsul da azaldı, xəzinə boş qaldı. Bunu görən düşmənlər təzyiq
göstərməyə başladılar.
Beyt
Kim müsibət günü istər ona bir yar olsun,
De ki, xoş gündə özü xalqa havadar olsun.
Qulağı halqalı qul, hörməti görməzsə gedər,
Lütf qıl, lütf sənə yadları da bir qul edər.
Bir gün onun hüzurunda «Şahnamə»
23
kitabından Zöhhakın
24
devrilməsi və Fridunun qələbəsi haqqındakı hissəni oxuyurdular.
36
Vəzir soruşdu:
– Heç bilmək olmur ki, xəzinəsi, mülkü və qüvvəsi olmaya–ol-
maya Fridun hökmdarlığı necə ələ ala bildi?
Hökmdar dedi:
–Məgər eşitmədinmi ki, cəmaət ona tərəfdar çıxıb, ətrafında sıx
birləşmiş, taxt–tacı ələ gətirməsinə kömək etmişdir.
Vəzir dedi:
–Ey hökmdar, əgər camaatı ətrafında sıx birləşdirmək şahlağın
əsasıdırsa, bəs nə üçün sən xalqı başından dağıdırsan? Məgər sən
şahlıq etmək istəmirsən?
Beyt
Ordunu can kimi bəslə hər zaman,
Orduyla sayılar hər yerdə sultan.
Hökmdar dedi:
–Ordu və camaatı ətrafımızda birləşdirməyin şərti nədir? Vəzir
dedi:
–Şah səxavətli olmalıdır ki, onun ətrafına toplansınlar; rəhmli
olmalıdır ki, ondan qorxub qaçmasınlar; səndə isə bunların heç biri
yoxdur.
Şer
Şahlara yaraşmaz zülm etmək bir an,
Qurddan ola bilməz sürüyə çoban.
Padişah zülm etsə xalqına əgər.
Özü öz mülkünü tar–mar edər.
Ağıllı vəzirin məsləhəti hökmdarın xoşuna gəlmədi, hiddətlənə-
rək onu zindana göndərdi. Çox çəkmədi ki, hökmdarın əmoğlanları
üsyan edib atalarının haqqını almaq üçün qoşun çəkdilər. Şahın zülm
və sitəminə davam gətirməyən, vətənini tərk etmiş adamlar da
qayıdıb onlara qoşuldular. Nəticədə hökmdar məğlub oldu və
hökmdarlıq əmoğlanlarının əlinə keçdi.
Şer
37
Rəiyyətə zülm edərsə bir ağılsız hökmdar.
Düşmən bir gün edər onun ölkəsini tar–mar.
Rəiyyətlə sülh edən şah dəf edər hər afəti.
Adil şahın ləşkəridir çünki öz rəiyyəti.
7. Hekayət
Bir şah öz əcəm qulu ilə gəmiyə minmişdi. Demə qul ömründə
gəmiyə minməmiş, dəniz səfərinin əziyyətini görməmiş imiş. O,
qorxudan əsməyə və ucadan ağlamağa başladı. Gəmidəkilər nə qədər
çalışdılarsa onu sakit edə bilmədilər. Qulun bu halı şahın kefini
pozdu. Lakin bir çarə tapa bilmirdilər. Gəmidə müdrik bir adam var
idi, vəziyyəti belə gördükdə dedi:
–İcazə versəniz, mən onu sakit edə bilərəm. Hökmdar dedi:
–Son dərəcə lütf göstərmiş olarsınız.
Əmr etdi qulu dənizə atdılar, Qul bir neçə dəfə suya batıb çıxdı;
sonra saçlarından tutub onu gəmiyə tərəf dartdılar. O, iki əlli
sükandan yapışıb sallandı və elə ki, gəmiyə çıxdı, susub dinməz,
söyləməz bir küncdə oturdu. Şaha bu qəribə gəldi, haman müdrik
adamdan soruşdu ki, bunda nə hikmət var?
Dedi:
–Bu qul dənizdə qərq olmaq qorxusunu keçirmədiyindən gəmi-
dəki əmin–amanlığın qədrini bilmirdi. O da məlumdur ki,
fəlakətədüşməyən sakitliyin qədrini bilməz!
Şer
Ey tox, sənə xoş gəlməyir əgər arpa çörəyi,
Bil ki, sənə xoş gəlməyən bu şey mənə nemətdir.
Cənnət əhli bir cəhənnəm sanar ikən erafı,
25
Cəhənnəmin əhli üçün eraf özü cənnətdir.
Beyt
Fərqi vardır: birisinin ağuşunda gözəl yar,
Digərinin iki gözü yolda qalmış intizar.
|