19
KİTABIN YAZILMASININ SƏBƏBİ
Bir gecə gecən günləri xatırlayıb hədər getmiş ömrümə təəssüf
edir, könlümün saray daşını göz yaşımın almaz danələrilə deşir, öz
halıma münasib olan bu beytləri deyirdim:
Şer
Ömürdən gedir bu gecən hər nəfəs
Baxıram ətrafa qalmamış bir kəs
Ey yatan əlli il qəflətdə bütün,
Qoyma ki, boş gecə bu qalan beş gün
Utansın o kəs ki, ömrü puç etdi,
Dünyadan köçəndə xəcalət getdi.
Köç vaxtı səhərin şirin yuxusu.
Qoyar piyadəni yoldan, doğrusu.
Hər gələn dünyada bir bina saldı
O getdi, mənzili özgəyə qaldı.
Çoxları dünyaya göstərdi həvəs.
Tikdiyi binada qalmadı bir kəs.
Vəfasız dünyaya meyl etmə, zinhar.
Dostluğa yaramaz bu köhnə qəddar
İndi ki, öləcək pis də, yaxşı da.
Xoş ona ki çatdı yaxşı bir ada.
Bir yarpaq göndər öz qəbrinə bu gün
Ki, sonra göndərmök deyildir mümkün.
Dövran bir günəşdir, ömür isə qar
Hələ gör xacədə necə qürrə var?
Ey pulsuz bazara gedən sərsəri,
Xorxuram əliboş dönəsən geri.
Sütülkən kim yesə əkinin hər il,
Başşaq toplayacaq xirmən üstü bil.
Bu düşüncələrdən sonra belə qərara gəldim ki, xəlvət bir guşəyə
çəkilib heç kəslə söhbət etməyim, sinə dəftərimi mənasız sözlərdən
təmizləyib, daha hədərən–pədərən danışmayım.
20
Beyt
Qalıb bir kuşədə sakit danışmaz olsa bir insan,
Daha xoşdur, açıb dil boş, ləyaqətsiz danışmaqdan.
Elə bu zaman vaxtilə kəcavədə həmnişinim
4
və hücrədə həmdə-
mim olan dostlarımdan biri qabaqkı adəti üzrə qapımdan içəri girdi.
O, nə qədər gülüb–danışıb, zarafat etdisə, cavab vermədim və başımı
ibadətdən qaldırmadım. İncik nəzərlə məni süzüb dedi:
Şer
Bu gün mümkün ikən danışmaq sənə,
Dil ac, qardaşım, söylə, xoşluqla din!
Əcəl peyki bir gün yaxandan tutar.
Zərurət üzündən susarsan, yəqin.
Yaxın adamlarımdan biri vəziyyəti görüb, dostumu başa saldı ki,
filankəs qalan ömrünü dünyada kuşənişinliklə keçirib, tənhalıq və
sükutla başa vurmağı qərara almışdır. Əgər bacarırsan, sən də öz
başının çarəsini qıl, nə məsləhət bilirsənsə elə də et.
Dedi:
– O böyük izzətə və qədim səmimiyyətə and olsun, əgər o,
mənimlə həmişəki kimi dostcasına danışmasa, əl çəkib, ayaq geri
qoymayacağam. Çünki dostun gönlünə dəymək nadanlıqdır. İçdiyi
andın günahını isə asanlıqla yuya bilər. Onun seçdiyi bu yol düz yol
deyil, ağıllı adamlar rəva bilməzlər ki, Əlinin zülfüqarı qınında, Sə-
dinin sözü qəlbində qalsın.
Şer
Nədir dil ağızda, ey ağlı olan,
Hünər xəznəsinə açardır inan.
Əgər bağlı olsa, kim anlar ki, o,
Cavahir satandır, ya muncuq satan
21
Şer
Ədəb sayılsa da məclisdə susmaq,
Məsləhət zamanı danışmaq kərək.
İki şey ağıla nöqsan sayılır,
Yersiz susmaq ilə yersiz söz demək.
Nəhayət onunla danışmaqdan boyun qaçırıb, üz döndərməyə in-
safım yol vermədi, o mənim ən yaxın dostum və sədaqətli sirdaşım
idi.
Beyt
Necə vuruşasan, o adamla sən,
Ki, onun üzündən gecə bilmirsən.
Onunla söhbət etməyə məcbur oldum. Qalxıb gəzə–gəzə seyrə
çıxdıq. Bahar fəsli idi, şaxtalı soyuqlar zamanı keçmiş, qızıl gül
dövranı çatmışdı.
Nəzm
Ağaclar üstündə yarpaq köynəyi,
Bayram paltarıdır şadlıq bağında
Birinci günüdür Ordibehiştin,
5
Bülbüllər oxuyur gül budağında.
Qızılgül üzünə al şəbnəm
qonmuş.
Sanki tər düzülmüş yar yanağında.
Gecəni dostlarımızdan birinin bağında keçirməli olduq. Gözəl və
səfalı bir yer idi. Ağaclar baş–başa vermiş, sanki torpağına mina
zərrələri səpilmiş, budaqlarına ulduz danələri asılmışdı.
Şer
Cənnəttək bir bağdır, cağlayır sular, .
Quşların səsilə dolmuşdur hər yan.
Al–əlvan lalələr bəzəmiş yeri.
22
Meyvələr doldurmuş bağı firavan.
Külək ağacların kölgəliyində.
Rəngbərəng fərşləri döşəmiş əlvan.
Səhər açılanda qayıtmaq arzusu qalmaq istəyinə üstün kəldi,
dostumun ətəyini cürbəcür güllər və çiçəklərlə doldurub, şəhərə
aparmaq istədiyini gördüm. Ona dedim:
–Özün bilirsən ki, külün davamı, gülüstanın isə vəfası yoxdur.
Atalar yaxşı demişlər: ömrü az olan şeyə könül bağlamağa dəyməz.
Dedi:
–Nə etmək lazımdır?
Dedim:
–Oxuyanlara səfa, eşidənlərə şəfa verən «Gülüstan» adlı bir
kitab yazmaq lazımdır ki, heç bir xəzan yeli onun yarpaqlarına əl
vura bilməsin və zamanın gərdişi onun nəşəli baharını boranlı qışa
çevirə bilməsin.
Şer
Nəyinə lazımdır gül tabaq–tabaq,
Kəl, «Gülüstan»ımdan apar bir varaq.
Kül beş–altı günə saralıb solar,
Mənim Gülüstanım daim xoş olar.
Mən bu sözləri deyən kimi dostum ətəyindəki gülləri yerə töküb,
ətəyimdən yapışdı və dedi:
–Kişi vədinə vəfa etməlidir.
Elə həmin gün «Ünsiyyət və söhbət qaydaları barəsində» natiq–
lərə fayda verən, yazıçılara sənətkarlıq öyrədən iki fəsil hazır oldu.
xülasə, gülüstandan kül qurtarmamış «Gülüstan» kitabı tamam oldu.
Lakin, həqiqətdə bu kitab o zaman bitmiş hesab edilə bilər ki, o,
dünyanın pənahı, allahın (yer üzərində) kölgəsi, yaradanın mər–
həmət nuri, zamanın zinəti, sülhün dayağı, göylərdən kömək alan,
düşmənlərə zəfər çalan, qalib dövlətin qüvvəti, millətin parlaq çırağı,
dövranın camalı, islamın kamalı, Səd ibn Atabək, böyük, əzəmətli
şahlar şahı, ümmətin ümidi, Ərəb və Əcəm hakimlərinin başcısı,
quruların, dənizlərin sultanı, Süleyman mülkinin varisi,
Müzəffəraddin Əbubəkr ibn Səd ibn Zənginin (allah, onun səadətini
23
əbədi et, cəlalını artır, işlərinə rəvac ver) sarayında bəyənilsin və
(şahzadə) öz lütfkar nəzərlərilə ona baxmış olsun.
Şer
Bəzərsə mərhəməti bu kitabı sərvərimin,
Olar bu Çin bəzəyi ya ki, nəqşi–«Ərjəngi»
6
Ümidlərim bunadır ki, qəbula layiq olar,
Ki, gülüstan ola bilməz məkani–diltəngi
Ələlxüsus onun əvvəlində xoş xətlə,
Yazılsa Səd Əbubəkr Səd bini Zəngi.
Mənim fikrimin gəlini zinətdən məhrum olduğu üçün, utan–
dığından başını yuxarı qaldırıb, yaslı gözlərini xəcələtin ayağı
altından ayıra bilmir. Nə qədər ki, böyük əmir, alim və ədalətli,
qələbələr ilhamçısı, səltənət təxt–tacını qoruyanların başçısı,
məmləkətin tədbirçilər tədbirçisi, fəqirlərin pənahı, qəriblərin
istinadgahı, alimlərin hamisi, zahidlərin dostu, fars əhlinin iftixarı,
din və dövlətin fəxri, islamın və müsəlmanların köməkçisi, şahların,
sultanların etimadlısı Əbubəkr ibn Əbunəsr (allah onun ömrünü uzun,
mənsəbini böyük, ürəyini geniş, yaxşı əməllərinin mükafatını artıq
etsin. Çünki, o, dünyanın ən böyük adamlarının tərifinə layiq olmuş,
xasiyyətlərin ən gözəllərini özündə toplaya bilmişdir) bu əsəri qəbul
edib, onu öz mərhəməti ilə zinətləndirməyincə (bu kəlin) ariflər
məclisinə çıxa bilməyəcəkdir.
Şer
Onun kölgəsində kim olsa, əlbət,
Kini dostluq olar, günahı taət.
Dərvişlərdən başqa hər bir bəndənin və xidmətçinin bir və–zifəsi
vardır. Bunlardan hər kim öz işində kahıllıq etsə və səhlən–karlığa
yol versə, danlanılar və məsuliyyətə cəlb olunarlar. Dərviş tayfası isə
böyüklərin nemətləri müqabilində şükür edib xeyirdua oxuyurlar.
Belə bir xidməti zahirdə etməkdənsə gizlində etmək daha
münasibdir, çünki, birincisi yaltaqlığa yaxındır, ikincisi qədirdanlığa,
ona görə də tez müstəcab olar.
24
Şer
Bu fələyin qaməti şadl ıq ilə oldu rast
Ta ki sənin tək oğul doğdu bu bətni–zaman.
Hikməti var xaliqin, lütf eləsə hər kəsə,
Bəndəni xas eyləyib xalqa edər hökmran.
Kim yaşad ı xeyrilə, tapd ı əzəl dövlətin,
Xeyir–dua saxlayar yaxş ı ad ı cavidan.
Əhli–kəmal etsə də etməsə də vəsfini,
Məşşata laz ım deyil gül uzə heç bir zaman.
Saray xidmətindən çəkinib guşənişin olmağ ım ın səbəbi bu
misaldak ı Hikmətə görədir: hind filosoflar ından bir neçəsi bir yerə
y ığ ış ıb Bozorcmehrin
7
fəzilətindən söhbət açm ış və nəhayət onun
ağ ır–ağ ır dan ışmas ından başqa bir eybini tapmam ışlar; yəni o,
dan ışarkən çox düşünür, dinləyici isə onun fikrinin sonunu intizarla
gözləməli olurmuş. Bozorcmehr bunu eşidib demişdir:
– Əvvəlcə «nə deyim», haqq ında fikirləşmək, sonradan «niyə
dedim?» peşmanç ıl ığ ından yaxş ıd ır.
Şer
Dünya görmüş qoca söz ustad ı, bil,
Əvvəlcə fikir edər, sonra açar dil.
Tələsik söyləməz sözünü bir dəm.
Fikrini kamil de, kec olsa nə qəm!
Düşünüb sonra de sözü müxtəsər,
O qədər dan ışma, «bəsdir» desinlər.
Nitqilə üstündür heyvandan insan.
Heyvandan əskiksən boş–boş dan ışsan
Xüsusən böyük hökmdar ın ariflər və bilikli alimlər iştirak edən
hüzurunda dan ışmağa cəsarət göstərsəm, utanmazl ıq edər və hüzuri–
mübarəkə dəyərsiz mal gətirmiş odard ım. Cavahirat bazar ında
muncuğun bir arpa qədər qiyməti olmaz. Ç ıraq, günəş qarş ıs ında iş ıq
verməz, uca minarələr Əlvənd dağ ı
8
yan ında alçaq görünər.
25
Şer
Kim xalqa iddia göstərsə əgər,
Hər yerdən baş ına bir zərbə dəyər.
Sədisə yaz ıqd ır, qəlbi azada,
Yaz ıqla kim dava edər dünyada?
Əvvəlcə bir düşün, sonra dilə gəl,
Divar tez y ıx ılar olmasa təməl,
Mən də bir gülcüyəm, bostandan uzaq.
Mən də bir Yusifəm Kənand
an
Dostları ilə paylaş: |