Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc

Azərbaycan Respublikasının heyvanlar aləmi haqqında məlumat 
Ölkəmizin təbii şəraitinin müxtəlifiiyi və mürəkkəb geoloji keçmişi, həmçinin 
qonşu zooçoğrafı ərazilordə ciddi təbii maneələrin olmaması onun zəngin heyvanat 
alominin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Bununla belə, antropogen 
dövrdə insanın təsərrüfat fəaliyyəti də faunanın tərkibinə, şübhəsiz, öz təsirini 
göstərmişdir: bir torofdon hcyvanlann ovçuluq yolu ilə qınlması, digər tərəfdən isə 
landşaft şəraitinin dəyişməsi nəticəsində qida və çoxalma yerlərindən məhrum 
edilməsi bəzi heyvan növlərinin məhv olmasına gətirib çıxarmışdır. Vaxtilə 
Azərbaycan ərazisində yaşamış şir, pələng, kaftar və digər heyvanlar tamamilə məhv 

---

edilmişdir. Azərbaycanın faunası müxtəlif tədqiqatçılar tərəfındən ətraflı şəkıldə 
öyrənilmişdir (M.A.ıMusayev, 1989,2000; Q.T.Mustafayev, 1972, 1977, 1985, 2000; 
D.V.Hacıyev, 
2000; 
D.Ə.Əbdürrəhmanov, 
1978; 
Ə
.M.Ələkbərov, 
1978; 
İ
.K.Rəhmətulina, 2000; D.Q.Tuayev, 2000 və b.) 
Respubilka ərazisində heyvanlann növ tərkibini və paylanmasını şərtləndirən ən 
böyük amil, coğrafı mühit, yəni iqlim, bitki örtüyü, litologiya, relyef, torpaq 
örtüyüdür. Bu amillərin kombinasiyası nəticəsində heyvanat aləmi bir-birindən fərqli 
ə
razilərdə yaranmış və onlann səciyyəsi aşağıda verilmişdir: 
I. Yarımsəhra və yanmbozqır zona. Bu zona bütün Kür-Araz ovalığını əhatə 
etməklə, Xəzər dənizinin səviyyə-sindən 250-300, bəzən isə 500 m yüksəkliyə qodor 
yayılmış-dır. Bu zonada bir neçə bioton fərqləndirilir. 
Xəzər dənizinin sahil zolağının qum təpələri, qayahqlar, açıq sahələri bir sıra 
heyvanların yaşayışı üçün çox əlverişli yerlər hesab olunur. Burada boz dovşan 
(Jepus europaeus), tülkü (Vulpes vulpes), qırmızıquyruq qum siçanı (Meriones 
erytrourus), quşlardan dəniz bozcası (Charadrius alexandrinus), iri əyridimdık 
(Numenius aquarus), sağsağan - cüllüt (Haema-topus ostralegus), digər canlılardan 
suilanı (Natrix tesselanta), cəld kərtəncik (Eremias velox) yayılmışdır. 
Qamışlı bataqlıqlar və göllər ən çoxu Muğan, Mil-Qarabağ vıə Şirvan 
düzlərində rast gəlinir. Bu yerlərdə tez-tez çöl donuzu (Sus serofa), qamış pişiyi 
(Felis chaus), çöl pişiyi (Felis ocreata), çaqqal (Thos aureus), su siçovulu (Rattus 
norvegicus), quşlardan iri anqut (Padiceps critatus), kiçik danquşu (Botaurus 
stellaris), kiçik ağ vağ (Egretta garzetta), qırmızı vağ (Ardea purpurea), ərsindimdik 
(Rlatalea leucordia), sultan toyuğu (Por-phyrio porphyrio), balıqcıl (Alceso atthis) və 
s. təsadüf olunur. 
Qış vaxtı bataqlıqlarda qaşqaldaq (Fuliea atra), yaşılbaş ördək (Anas 
phathychos), cürə (Anas qucrqucdula, A.Crccca), boz qaz (Anser anser), 
qırmızıdimdik cümüldağ (Netta rugia), qrrmızı bülbül (Erithacus rubecula) toplaşır. 
Sürünənlərdən ba-taqlıq tısbağası (Emus orbicularis) və Xəzər tısbağası (Clem-mys 
caspica) geniş yayılmışdır. 
Tuqay meşələri Kür, Araz, Qanıx çayları boyunca dar zolaqda yerləşir. Bu 
meşələrin zəngin bitki örtüyü heyvan və quşların qidalanması və yaşamaşı üçün 
ə
lverişli şərait yaratmışdır. Burada çöl donuzu, çaqqal, dovşan və Zaqafqaziya 
kir-pisinə (Erinaceus transcaucasicus) daha çox təsadüf edilir. Quş-lardan göycə 
qarğası (Coracias garrulus), Suriya ağacdələni (Dvyobates syriacus), yekəqulaq 
bayquş (Asio otus), adi bayquş (Otus scops), qurqur (Steptopelina turtur), sarıköynək 
(Ori-olus oriolus), qu-qu quşu (Cuculus canorus), qırıldaq (Nycti-corax nycticorax), 
ağ leylək (Ciconia ciconia) yayılmışdır. Sürünənlərdən zolaqlı kərtənkələ (Lacerta 
strigata), koramal (Ophisaurus apodus), suda-quruda yaşayanlardan göl qurbağası 
(Rana ridibundo) tuqay meşələri üçün səciyyəvidir. 

---

Açıq yarımsəhra və yarımbozqır sahələrdə ceyran (Cazella subgutturoso), kiçik 
tülkü (Vulpes alphukakyi), safsar (Vormela sarmatica), porsuk (Meles meles), çöl 
siçanı (Micro-tus socialis), qırmızıquyruq qum siçanı (Meriones erythrourus), 
Vilyams ərəbdovşanı (Allactags Williamsi), kiçik ərobdovşanı (Allactaga 
elater)və s. yayılmışdır. Quşlardan kəkilli turağay (Galerida cristata), bozqır turağayı 
(Melanocorypha calandra), sürünənlərdən yunan tısbağası (Testudo graeca), əlvan 
kərtəncik (Eremias arguta), yatağan ilan, gürzə daha çox səciyyəvidir.