Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc
Yüklə 1,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Heyvanlar aləmindən istifadə və mühafızə hüququ
Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində, o cümlədən Xəzər dənizinin (gölünün) Azorbaycan Rcspublikasına mənsub olan bölməsində, quruda, suda, torpaqda və havada təbii olaraq sərbəst, yanmsərbəst və qeyri-sərbəst şəraitdə daimi, müvəqqəti vıə köçəri yaşayan vəhşi heyvan növlərinın kəmiyyət məcmusu qanunvericilikdə heyvanlar aləmi kimi təsbit edilmişdir. Kənd təsərrüfatı və ev heyvanlannın, başqa əhliləşdirilmiş heyvanların mühafızəsi və istifadəsi qaydaları, bu heyvanlar mülki hüququn obyekti olduğu üçün, Azərbaycan Respublikasının müvafıq qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir. Odur ki, heyvanlar aləmi haqqında qanunvericiliyin məqsədi ölkə ərazisində təbii sərbəstlik, yarımsərbost və qeyri-sərbəst şəraitdə daimi, müvəqqəti və köçəri yaşayan bütün vəhşi heyvan növlərinin, onlann yaşayış yerlərinin nəsil verməsinin populyasiyalarının, cinsiyyət hiiceyrələrinin, rüşeymlərinin və heyvanlar aləminin digər obyektlərinin qorunub saxlamlmasını və səmərəli istifadəsini təmin etməkdən ibarətdir. Heyvanlar aləmindən istifadə dedikdə insanların maddi və mənəvi tələbatının ödənilməsi məqsədi ilo hcyvanlar aləmi obyektlərinin təbii mühitdən aynlmaqla və ya aynlmamaqla öyrənilməsi, yetişdirilməsi, artırılması, ovlanması və digər fəaliyyət növləri başa düşülür. Heyvanlar aləminin istifadəçiləri isə qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada heyvanlar aləmi obyektlərindən istifadə edən fıziki və hüquqi şəxslərdir. «Heyvanlar aləmi haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda (8 sentyabr 1999-cu il) heyvanlar aləminin mühafızəsinin və istifadəsinin hüquqi ə sasları müəyyən edilmiş və heyvanlar aləminin obyektləri və subyektləri təyin edilmişdir. Heyvanlar aləminin obyektləri aşağıdakılardır: - ibtidai orqanizmlər, bağırsaqboşluqlular, qurdlar, buğum-ayaqlılar, molyuskalar, dəyirmiağızhlar, balıqlar, suda-quruda ya-şayanlar, sürünənlər, quşlar və məməlilər (vəhşi heyvanlar); - vəhşi heyvanların populyasiyaları, cinsiyyət hüceyrələri, rüşeymləri, mayalanmış kürüləri, sürfələri və generativ orqanlan; - vohşi hcyvanların dorilori, dori örtüklori, buynuzları, sümükləri və heyvan orqanizmlərinin digər hissələri; - vəhşi heyvanların həyat fəaliyyətinin məhsuüarı (ilan, əqrəb, arı və digər heyvan zəhəri, arı balı, propolis, mum, hormonlar və s.); - heyvanların paleontoloji qalıqlan; - vəhşi heyvanların yuvaları, sığınacaqlan, səsləşmə, tüləmə, balalama, kürütökmə, daimi və müvəqqəti yığışma və digər məskunlaşma yerləri. Azərbaycan Respublikasmın qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş qaydada heyvanlar aləmi obyektlərinin mühafizəsi, istifadəsi, habelə vəhşi heyvanlarm elmi-tədqiqat, təbabət, təlim-tərbiyə, təsərrüfatçılıq, estetik, tamaşa və digər məqsədlər üçün yetişdirilməsi artırılması və saxlanması ilə məşğul olan fıziki və hüquqi şəxslər heyvanlar aləminin subyektləridir (maddə 4). Ölkəmizin ərazisində heyvanlar aləmi dövlətə mənsubdur və onun mülkiyyətidir. Xüsusi mühafızə olunan təbiət ərazilərində və obyektlərində, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində, digər su obyektlərində, ov yerlərində və meşə fondu sahələrində təbii sərbəstlik şəraitində olan heyvanlar aləminin obyektləri qanunvericiliyə görə dövlət əhəmiyyətli təbii sərvətlərə aid edilirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, təbii sərbəstlik şəraitində və ya təbii mühitdən ayrıhb, yarımsərbəst və qeyri-sərbəst şəraitdə yetişdirilmiş (alınmış), yaxud qanunvericiliklə icazə verilən digər yollarla əldə edilmiş vəhşi heyvanlar və heyvanlar aləminin digər obyektləri bələdiyyə mülkiyyətində və ya xüsusi mülkiyyətdə ola bilərlər. Bunun üçün, yəni xüsusi mülkiyyət hüququnun əldə edilməsinin (ümumi istifadə qaydasında ə ldə edilməsindən başqa) qanuniliyi müvafıq sənədlərlə rəsmiləşdirilməlidir. Lakin bu hüquqlar qanunvericilik qaydasmda heyvanlar aləminin mühafızəsinin xeyrinə məhdudlaşdınla bilərlər. Xüsusi təbiəti mühafızə, elmi və estetik dəyərli heyvanlar aləminin obyektləri, habelə Azərbaycan Respublıkasının «Qırmızı kitab»ına daxil edilmiş heyvan növləri (qeyri-sərbəst şəraitdə yetişdirilmiş (ahnmış) və ya Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada bələdiyyə mülkiyyəti və ya xüsusi mülkiyyət üçün əldə edilmiş heyvanlardan başqa) bələdıyyə mülkiyyətinə və ya xüsusi mülkiyyətə aid edilə bilməzlər. Heyvanlar aləmi haqqında qanunvericiliyin vəzifələri heyvanlar aləminin mühafızəsinin və istifadosinin təşkilinə, idarə edilməsinə və dövlət tənzimlənməsinə hüquqi baza yaratmaqdan ibarət olub, bu sahədə idarəetmənin aşağıdakı əsas prinsiplərinə əsaslanır: - heyvanlar aləminin mühafızəsi, artırılması və istifadəsi üzərində dövlət nəzarətinin zəruriliyi; - vəhşi heyvanların yaşayış mühitinin, miqrasiya yollarınm, qışlama yerlərinin nəsilartırma və çoxalma şəraitinin mühafizəsi; - heyvanlar aləmindən istifadənin humanist prinsiplərə uyğun olaraq həyata keçirilməsi; - heyvanlar aləmindən istifadə hüququnun su obyektlərindən, meşələrdən və digər təbii sərvətlərdən istifadə hüququndan ayrılması; - heyvanlar aləminin və onların yaşayış mühitinin mühafızəsi istiqamətində fəaliyyət növlərinə dövlət hımayəsi; - heyvanlar aləmindən istifadənin ödənişli olması və limitləşdirilməsi; - heyvanlar aləminin mühafızəsi və istifadəsi üzərində nəzarət funksiyaları ilə istifadə fəaliyyəti funksiyalarının ayrılması; - əhalinin sağlamlığına, təbiətə və iqtisadiyyata ziyan vurulmasının qarşısının vaxtında alınması məqsədilə heyvanların sayının tənzimlənməsi; - heyvanlar aləminin və onların yaşayış mühitinin vəziyyətinə zərərli təsir göstərə bilən müəssisə və obyektlərin ekoloji ekspertizasınm aparılması (maddə 7). Qanunvericilikdə heyvanlar aləminin mühafızəsi vo istifadəsi sahəsində dövlətın vəzifələri belə göstərilmışdır: - heyvanlar aləminin mühafızəsi və istifadəsi sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirmək və müvafıq normativ hüquqi aktlar qəbul etmək; - heyvanlar aləminin mühafızəsi və istifadəsi üzərində dövlət nəzarətini həyata keçirmək; - heyvanlar aləmi obyektlərinin mühafızəsi, səmərəli istifadəsi, artırılması və bərpası qaydalarını və normalarını müəyyən etmək; - ayrı-ayrı heyvanlar aləmi obyektlərinin Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənara aparılmasını və respublikaya gətirilməsini qadağan etmək və ya məhdudlaşdırmaq; - heyvanların areahnın genişlənməsi, törəyib artması və qorunub saxlanması məqsədilə, qoruqlar, yasaqlıqlar, zooloji parklar, xüsusi mühafızə olunan təbiət ə raziləri yaratmaq; - heyvanlar aləminin dövlət üçotu, kadastrı və monitorin-qi sistemini yaratmaq, Azərbaycan Respublikasının «Qırmızı kitabı»nın aparılmasını təşkil etmək; - Azərbaycan Respublikasının «Qırmızı kitabı»na daxil edilmiş, habelə qiymətli, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan heyvan növlərinin xüsusi mühafizə rejimini müəyyən etmək, onların qeyri-sərbəst şəraitdə artırılmasını təşkil etmək, genctik materialların saxlanması üçün seleksiya mərkəzləri və genobanklar yaratmaq; - heyvanlar aləmindən istifadə limitlərini, istifadəyə görə ödəmə növlərini və dərəcələrini müəyyən etmək, ovçuluq işlərinin tənzimlənməsini həyata keçirmək; - hcyvanlar aləminin və onların yaşayış mühitinin vəziyyətinə zərərli təsir edə bilən müəssisələrin, texniki qurğuların, digər obyektlərin tikintisi, quraşdırılması və yenidən qurul-ması layihələrinin dövlət ekoloji ekspertizasınm keçirilməsini təşkil etmək; - təbii fəlakət və digər səbəblər nəticəsində dağılmış və ya məhv olmuş heyvanlar aləmi obyektlərinin bərpasını təşkil etmək; - heyvanlar aləminin öyrənilməsini, səmərəli istifadəsinin və mühafizəsinin vacibliyıni geniş təbliğ etmək; - fıziki və hüquqi şəxslərin heyvanlar aləmi üzərində mülkiyyət və istifadə hüquqlarının mühafızəsini təmin etmək; - heyvanlar aləminin mühafizəsinə, somərəli istifadəsinə və artınlmasına yönəldilmiş fəaliyyəti stimullaşdırmaq; - heyvanlar aləminin mühafızəsi və istifadəsi sahəsində Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş digər vəzifələri həyata keçirmək (maddə 9). Heyvanlar aləmindən istifadənin vo mühafizəsinin həyata keçirilməsi sahəsində bələdiyyələrin, fıziki və hüquqi şəxslərin səlahiyyətləri, hüquq və vəzifələri də qanunvericilik qaydasında müəyyən edilmişdir. Heyvanlar aləmindən istifadənin formalanna gəldikdə isə bu mülkiyyət, ümumi və xüsusi istifadə hüquqlan əsasında, ümumi istifadə, idman və həvəskar bahq ovu istisna olmaqla, vəhşi heyvanları təbii mühitdən ayırmadan insanlann həyati vacib tələbatlarını (estetik, sağlamlıq, istirahət (rekreasiya) və s.) təmin etmək məqsədilə ödənişsiz həyata keçirilir. Heyvanlar aləmindən ümumi istifadə zamam, əgər vəhşi heyvanlann məhv edilməsi, onlann yaşayış mühitinə və nəsilartırma yerlərinə ziyan vurulması qadağan edilirsə, xüsusi istıfadədə vəhşi heyvanlan təbii mühitdən ayırmaqla həyata keçirilən bütün istifadə növləri ödənişli şərtlərlə qanunvericilk qaydasında yerinə yetirilir. Sonuncu xüsusi icazə sənədləri əsasında baş verir. Bu tələblər su obyektlərinin, torpaq və meşə mülkiyyətçilərinin və istfıadəçilərinin ə razilərində məskunlaşan heyvanlar aləminin obyektlərinə də şamil edilir. Heyvanlar aləmindən istifadənin növləri kimi aşağıdakılar həyata keçirilməlidir: - ovçuluq; - balıq ehtiyatlarından istifadə; - heyvanlar aləmi obyektlərindən elmi-tədqiqat, estetik, mədəni-maarif, təlim-tərbiyə, digər məqsədlər üçün istifadə; - vəhşi heyvanların yarımsərbəst və qeyri-sərbəst şəraitdə saxlanması, yetişdirilməsi və artırılması məqsədilə tutulması; - heyvanlar aləmi obyektlərinin faydalı funksiyalanndan istifadə edilməsi (bitkilərin tozlanması, ətraf mühitin təbii sanitarı və s.) - heyvanlar aləmindən onların həyat fəaliyyətini təşkil edən məhsulların əldə edilməsi məqsədilə istifadə olunması (maddə 13). İ nsanların sağlamlığını və təhlükəsizliyini mühafızə etmək, kənd təsərrüfatı və başqa ev heyvanlarını xəstəliklərdən qorumaq, heyvanlar aləminə, onların yaşayış mühitinə və iqtisadiyyatına zərər vurulmasının qarşısını almaq məqsədilə ayrı-ayrı vəhşi heyvan növlərinin sayının tənzimlənməsinə yönəlmiş tədbirlər, başqa heyvan növlərinə zərər vurmamaqla və heyvanların yaşayış mühitinin qorunub saxlanılmasını təmin etməklə hoyata keçirilməlidir. Qanunvericiliyə görə sayı tənzimlənən vəhşi heyvanların növləri, bu zaman müvafiq tədbirlərin keçirilməsi qaydalan elmi təşkilatların və əlaqədar dövlət orqanlannın rəyi nəzərə alınmaqla müvafıq icra hakimiyyəti orqanı tərəfındən müəy-yən edilir. Digər təbii ehtiyatların istifadəçiləri kimi heyvanlar aləmindən istifadə hüququnu qazanmış şəxslərin aşağıdakı hüquqları vardır: - heyvanlar aləminin obyektlərindən qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada istifadə etmək; - qanuni əldə edilən heyvanlar aləmi obyektlərinin və onların satışından alınan gəlirə sahiblik etmək; - heyvanlar aləmi obyektlərinin mühafızəsi və istifadəsi məsələlərinin həllində iştirak etmək; - heyvanlar aləmi obyektlərindən istifadə hüquqlarmm po-zulmasına yönəlmiş dövlət orqanlarmm qərarlarmdan və vəzifəli şəxslərin hərəkətlərindən müvafıq qaydada şikayət etmək; - heyvanlar aləmi obyektlərinin istifadəsi üzrə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş digər hüquqları həyata keçirmək. Hüquqlarla yanaşı, həmin istifadəçilərin vəzifələri də qanunvericilikdə nəzərdə rurulmuşdur: - heyvanlar aləmi obyektlərindən istifadə üzrə müəyyən olunmuş qaydalara, normalara, limitlərə və müddətlərə əməl etmək; - heyvanların tobii birliklərinin bütövlüyünü pozmayan və istifadəsinə icazə verilməyən heyvan növlərinin qorunmasını təmin edən üsullarla heyvanlar aləmindən istifadə etmək; - heyvanlar aləminin obyektləri saxlanılan, artırılan və satılan bütün obyektlərə heyvanlar aləminin mühafizəsinə və istifadəsinə dövlət nəzarətini həyata keçirən orqanların nümayəndələrini maneəsiz buraxmaq və onlann qanuni tələblərini və qərarlarını vaxtlı-vaxtında yerinə yetirmək; - heyvanlar aləminin obyektlərindən istifadəyə görə ödənişi vaxtlı-vaxtında köçürmək; - heyvanlar aləminin obyektlərindən səmərəli istifadə etmək, heyvanların yaşayış mühitinin xüsusi fəaliyyət nəticəsində ekoloji vəziyyətinin pisləşməsinə yol verməmək, istehsalat proseslərini həyata keçirərkən təbiəti mühafizə qaydalarına riayət etmək; - vəhşi heyvanların sayının və istifadəsinin ilkin uçotunu aparmaq, onların vəziyyətini və heyvanlar aləmi obyektlərinin yaşayış yerlərinin xarakterini öyrənmək, bu məiumatları müəyyən edilmiş qaydada heyvanlar aləminin dövlət uçotunun kadastrını və monitorinqini həyata keçirən orqanlara vermək; - vəhşi heyvanların təbii və süni artmasına, onların yaşayış mühitinin qorunmasına və yaxşılaşmasına yönəldilən kompleks tədbirlər görmək; - heyvanlar xəstəliyə yoluxluqda, onların yaşayış mühiti pisləşdikdə, heyvanların məhv olmaq təhlükəsi yarandıqda və tələf olması hallarında dərhal müvafıq icra hakimiyyəti orqanlarına məlumat vermək, xəstəliklərin profılaktikası və ləğvi üzrə kompleks tədbirlər həyata keçirmək; - heyvanlar aləminin mühafızəsi məsələləri üzrə ekoloji proqramların yerinə yetirilməsi üçün tədbirlər həyata keçirmək; - bitişik ərazilərin hüdudlarında heyvanlar aləmi obyektlərinin mühafizəsini həyata keçirmək, Azərbaycan Respublika-sının «Qırmızı kitabı»na daxil edilmiş və xüsusi mühafızə olu-nan heyvan növlərinin mühafızə rejimino əməl etmək; - heyvanlar aləminin obyektlərindən onların vəziyyətinin vo yaşayış şoraitinin pisləşməsi hallannda, artım qabiliyyəti aşağı düşdiikdə və heyvanların məhv olmaq təhlükəsi yarandıqda istifadəni sərbəst dayandırmaq, heyvanlara və onların yaşayış mühitinə zərərlərin təsirinin qarşısını almaq üçün təcili tədbirlər görmək. Artıq yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, xüsusi icazə sənədləri əsasında əldə edilən xüsusi istifadə hüququna aşağıdakı hallar xitam vermək üçün əsas ola bilər: - istifadə üçün verilmiş icazənin müddəti qurtardıqda; - istifadəyə lüzum qalmadıqda, yaxud istifadədən könüllü imtina edildikdə; - heyvanlar aləminin obyektlərindən istifadə edən hüquqi şəxslərin fəaliyyətinə xitam verildikdə; - heyvanlar aləminin obyektlərindən xüsusi istifadə qaydaları pozulduqda; - heyvanlar aləmi obyektlərinin mühafızəsi, istifadəsi və törəyib artması üzrə müəyyən edilmiş qaydalar, normalar və digər tələblər müntəzəm yerinə yetirilmədikdə, habelə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hallarda. Qeyd etmək Iazımdır ki, xüsusi istifadə hüququna xitam verilməsi xüsusi icazənin ləğv edilməsi yolu ilə həyata keçirilir və bu zaman dəymiş ziyanın ödənilməsi üçün götürülmüş öhdəçilik öz qüvvəsində qalır. Heyvanlar aləminin obyektləri üzərində mülkiyyət hüququna isə qanunvericiliyə görə aşağıdakı hallarda xitam verilir: - vəhşi heyvanlarla vəhşicəsinə rəftar edildikdə; - ayn-ayrı heyvanlar aləmi obyektlərinin xüsusi mülkiyyətdə olmasına qanunvericilik aktları ilə qadağan qoyulduqda və digər hallarda. Ölkəmizin ərazisində təbii şəraitdə yaşayan, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan heyvan növləri xüsusi mühafizə edilir və onlar Azərbaycan Respublikasının «Qırmızı kitabı»na daxil edilmişdir. Odur ki, bu heyvan növlərinin mühafizəsi, törəyib artması və istifadəsi qaydaları və tələbləri Azərbaycan Respublikasının «Qırmızı kitabı haqqında Əsasnamə» ilə müəyyən edilir. Hazırda nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan heyvanların genetik fondunun qorunub saxlanılmasını təmin etmək məqsədilə elmi idarələr və təşkilatlar müvafıq icra hakimiyyəti orqanlarının icazəsi ilə heyvanların süni çoxaldılması üçün tədqiqatlar apanr, genetik materialların qorunub saxlamlması üçün xüsusi mərkəzlər və genobanklar yaradır. Heyvanlar aləminin mühafızəsini təmin etmək və ondan səmərəli istifadəni təşkil etmək üçün heyvanlar aləminin obyektləri və onların əldə edilməsinin həcmi dövlət uçotuna ahnır, habelə heyvanlar aləmi obyektlərinin dövlət kadastrı apanlır. Heyvanlar aləmi obyektlərinin yayılmasına, sayına, fıziki vəziyyətinə, onların yaşayış mühitinin strukturuna, keyfıyyətinə və sahəsinə müntəzəm müşahidə sistemi olan heyvanlar aləmi obyektlərinin dövlət monitorinqi, göstərilən parametrlərdə baş veron dəyişikliklərin vaxtında aşkara çıxanlması və qiymətləndirilməsi, həmin dəyişikliklərin inkişafının proqnozlaşdırılması və zərərli təsirinin qarşısının alınması, heyvanlar aləmi obyektlərinin vəziyyətinin sabitliyini və onlardan istifadəni elmi ə saslarla təmin etmək üçün aparılır. «Heyvanlar aləmi haqqında» Qanunun 16-cı maddəsində su hövzələrində balıqların sənaye, idman və həvəskar ovu, habelə elmi-tədqiqat, nəzarət və təbii mühitə uyğunlaşdırılması üçün ovlanması və əmtəə məqsədi ilə yetişdirilməsi balıq eh-tiyatlarından istifadə hesab edilir. «Balıqçıhq haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununda balıqçıhq dedikdə su hövzələrində balıqların, digər su heyvanları və bitkilərinin artırılması, bərpası, yetişdirilməsi, istifadəsi, mühafizəsi və faydah əlamətlərinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş bioloji, biotexniki, texnoloji və təşkilati tədbirlər sistemi başa düşülür. Yüklə 1,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|