Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc
Yüklə 1,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Təbiətdən istifadə - gələcək nəsillərin ehtiyacını nəzərə almaqla, cəmiyyətin
sosial-iqtisadi tələblərini ödəmək məqsədilə ətraf mühitin ekoloji tarazhğmm pozulmasma yol verilmədən təbii resurslardan səmərəli və qənaətlə istifadə edilmə demokdir. Təbiətdən istifadə, insan və təbii ehtiyatlar arasındakı iqtisadi münasibətləri özündə əks etdirir. Təbiətdən istifadə dedikdə, insanın ətraf mühitin ekoloji, iqtisadi, mədəni və sağlamlaşdırıcı xüsusiyyətlərindən istifadəsi başa düşülür. Təbiətdən istifadə iki cür olur: ümumi və xüsusi. Ümumi istifadə zamanı heç bir xüsusi razılıq (icazə) tələb olunmur. Yaşamaq hüququ olan hər bir şəxs atmosfer hava-sından, sudan, müalicə-sağlamlıq və s. təbii toləbatlannı kimsədən icazə almadan həyata keçirir. Çünki bu onun təbii (hu-manitar) hüququdur. Xüsusi istifadə zamanı təbii sərvətlər istehsalı prosesinə daxil edilir və fiziki, hüquqi şəxslərin səlahiyyətli dövlət orqanlarından icazə alrnrr. Bu cür istifadə məqsədli xarakter da-şıyıb torpaq, yeraltı sərvətlər, meşə, su, heyvanlar aləmi (vəhşi fauna) və atmosfer havasından istifadə deməkdir. Qanunvericiliyə görə təbii ehtiyatların (resurslann) ümumi və fərqdi istifadəsi ola bilər. Təbiətdən ümumi istifadə əhalinin həyatının zəruri tələbatının ödənilməsi üçün vətəndaşların və təşkilatların təbii resurslardan ödənişsiz istifadə etməsi şərti ilə həyata keçirilir. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu hallarda, təbiətdən istifadəyə məhdudiyyətlər qoyulmasına yol verilir. Təbiətdən fərdi istifadə zamanı təbii resurslar istifadəçilərə qanunla müəyyən olunmuş qaydada verilir. Təbiətdən fərdi istifadə daimi və ya müvəqqəti, ödənişli və ya əvəzsiz, ilkin və ya təkrar ola bilər. Təbiətdən fərdi istifadə və ya təbiətdən məhdud istifadə (servitutlar) hüquqlarmın yaranması qanunvericiliklə müəyyən edilir. Təbiətdən istifadəçilər hüquqi və fıziki şəxslər (xarici istifadəçilər də daxil olmaqla), dövlət, qeyri-dövlət təşkilatları, daimi və müvəqqəti, ilkin və təkrar istifadəçilər ola bilərlər: - xarici istifadəçilər - xarici hüquqi və fıziki şəxslər, beynəlxalq birliklər və təşkilatlar; daimi istifadəçilər - təbiətdən istifado hüququ müddətsiz verilən istifadəçilər; - müvəqqəti istifadəçilər - təbiətdən istifadə hüququ müəyyən müddətə verilən istifadəçilər; - ilkin istifadəçilər - təbiətdən istifadə hüququnu dövlətdən birbaşa alan istifadəçilər; - təkrar istifadəçilər - təbiətdən ilkin istifadəçidən müqavilə əsasında hüquq alan istifadəçilər («Ətraf mühitin müha-fızəsi haqqında» Qanun, maddə 8). Azərbaycan dövləti təbii ehtiyatların istifadəsini, bərpasını və mühafızəsini tənzimləyir. Bu işin həyata keçirilməsi üçün dövlət proqramları tərtib edilir, təbii resurslarm kadastrı, monitorinqi və uçotu aparılır. Təbiətdən istifadənin normalaşdırılmasına görə qanunvericilikdə nozərdə tutulan limitlər və kvotalar müəyyən müddət üçün təbii ehtiyatların istifadəsinin, ətraf mühitə atılan zərərli maddələrin, məişət və istehsalat tullantılarının yerləşdirilməsinin son hədlərini müəyyən edir. Limitlər və kvotalar müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir. Təbiətdən istifadəyə xüsusi icazə təbiətdən istifadə sahəsində sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnu təsdiq edir və müvafıq icra hakimiyyət orqanları tərəfindən verilir. Xüsusi razılıq hər bir fəaliyyət sahəsi üçün verilir. Hər bir lisenziyanın müddəti göstərilir (adətən icazə 1 ilə verilir). Eyni təbii ehtiyatdan istifadəyə icazə məhdudiyyəti qoyulur. İ cazə müraciət əsasmda verilir. Almmış lisenziyadan düzgün istifadə etmədikdə, onu başqasına verdikdə, sanitar və ekoloji normativləri pozduqda icazə verən dövlət təşkilatı li-senziyanı ləğv edə bilər. Əgər müraciət edən fıziki və hüquqi şəxsə qanunsuz olaraq icazə verilməzsə, onlar məhkəməyə və iqtisad məhkəməsinə şikayət edə bilərlər. İ cazənin verilməsi, ekoloji münasibətlərin inzibati-hüquqi metodlarla tənzimlənməsi deməkdir. Təbii ehtiyatlardan istifadə olunması üçün alman icazə mahiyyətcə üç əlaməti özündə birləşdirir: • icazə, həmin təbii ehtiyatm mülkiyyət və ya sahiblik aktıdır; • təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə edilməsinin dövlət nəzarəti formasıdır; • təbiətdən istifadənin səmərəli tənzimləmə vasitəsidir. İ cazənin predmeti istifadə üçün müəyyənləşdirilmiş təbii ehtiyatlardır. İ stifadəsindən asıh olaraq iqtisadi (oduncaq hazırlanması, faydalı qazıntılarm çıxanlması üçün icazə), ekoloji (zərərli maddələri tullamaq, atmaq, basdırmaq üçün icazə), sağlamlaşdırıcı (təbii ehtiyatlardan müalicə məqsədləri üçün istifadə), mədəni (arxeoloji qazıntıların aparılması) və s. lisenziya növləri vardır. «Ətraf mühitin mühafizəsi haqqmda» Qanunun 11-ci maddəsində deyilir: «Təbiətdən istifadəyə xüsusi icazə təbiətdən istifadə sahəsində sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüqu-qunu təsdiq edir». Qanunda həmçinin təbii ehtiyatların ayrı-ayrı növlərindən istifadəyə, habelə aşağıdakı fəaliyyət növlərinin həyata keçirilməsinə xüsusi icazə tələb olunduğu sadalanır: - ətraf mühiti çirkləndirən maddələrin toplanması; - xüsusi təhlükəli olan istehsalat və məişət tullantılarının daşınması, basdırılması və saxlanılması; - ekoloji auditor fəaliyyəti; - ekoloji cəhətdən təhlükə törədə bilən təsərrüfat fəaliyyəti (maddə 14). Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002-ci il 2 sentyabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş, Azərbaycan Respubli-kasında bəzi fəaliyyət növlərinə xüsusi razılıq (lisenziya) verilməsi haqqında Qaydalarda 36 adda fəaliyyət növünə lisenziya verilməsi nəzərdə tutulmuşdur ki, onlardan yalnız üçü ekologiya və təbiətdən istifadəyə aiddir: 1. Radioaktiv və ionizə şüaları verən maddələrin tullantılarmın saxlanması və basdırılması; 2. Toksiki istehsalat tullantılarınm utilizasiyası və zərərsizləşdirilməsi; 3. Yabanı dərman bitkilərinin xammahnın yığılması. Qanunvericiliyə görə xüsusi icazə ilə yanaşı müqavilə forması da nəzərdə tutulmuşdur. Müqavilə əsasən təbii obyektlərin icazəyə verilməsi üçün bağlanır. Müqavilə (kontrakt) təbiətdən istifadəçi ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı arasında təbii resurslardan istifadəyə görə bağlanır. Təbiətdən istifadə-çinin xüsusi icazəsi olmadıqda təbii resurslardan istifadə müqaviləsi (kontraktı) etibarsızdır. Müqavilənin şə rtləri xüsusi icazə geri ahndıqda da müqavilə (kontrakt) etibarsız hesab olunur. Ə traf mühitin mühafızəsi sahəsində müvafiq icra hakimiyyəti orqanı ilə razılaşdırıldıqdan sonra təbii ehtiyatlardan isti-fadə müqaviləsi (kontraktı) qüvvəyə minir (maddə 15). Bağ-lanmış müqavilənin sahibi aşağıdakı əsas vəzifələri yerinə yetirməlidir: - istifadəyə verilmiş təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə etməsini; - təbii ehtiyatlann işlədilməsi, qorunması, bərpası və artınlması məsələlərini kompleks həll etməsini; - ətraf mühitə mənfı təsirin qarşısını almaq üçün tədbirlər həyata keçirməsini; - təbii ehtiyatların istifadəçilərinin hüquqlarmı pozmamasını; - təbiətə, adamların həyatma və sağlamhğına, fiziki və hüquqi şəxslərin ə mlakına və mənafelərinə vurduqları zərəri ödəməsini və s. Yüklə 1,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|